*****
In deel 2 van het debat tussen Sauer, Gärtner en Lottaz is de genocide in Gaza niet unaniem top of mind. Over de afloop van de oorlog in Oekraïne ontstaat evenmin consensus. De vraag over de passieve houding en slachtofferrol van Europa blijft onbeantwoord.
Ging deel 1 van het debat tussen de hoogleraren Tom Sauer en Heinz Gärtner over wapenbeheersing, in dit deel 2 focussen zij op de oorlogen Israël-Palestina en Rusland-Oekraïne. De opname werd gemaakt op 12 januari, juist voordat Israël voor het Internationaal Strafhof verscheen om zich te verdedigen tegen de Zuid-Afrikaanse aanklacht wegens genocide. Israël had die onmiddellijk als laster verworpen, en tegelijk de moordende bombardementen op Gaza nog opgevoerd. Centraal in het Oekraïne-issue stond de vraag hoe Europa zijn zelfmoordmissie kan afblazen waarin het zowel beul is als slachtoffer van de VS. Waarom kijken wij toe hoe mede-Europeanen elkaar afslachten omwille van één van de meest evidente conflicten tussen grootmachten, en hoe daarbij onze eigen economie en welvaart teloor gaat?
Hieronder een analyse van hetgeen elk van de deelnemers te berde bracht.
*****
Tom Sauer
Voor Sauer is een oorlog tussen Israël en de Palestijnen eigenlijk niets nieuws. De huidige is vernietigender, maar aan de oorlogen komt steeds snel een einde, zo bagatelliseert Sauer wat voor Zuid-Afrika genocide is. Van een specialist in veiligheidsstudies zou men toch meer verwachten. Men kan het conflict niet domweg duiden als oorlog. Een koloniale bezetter voert geen oorlog tegen een autochtone bevolking die het al meer dan vijftig jaar bezet houdt. Elk beroep op zelfverdediging staat haaks op het internationaal recht. Een bezette bevolking heeft het recht zich te verzetten tegen de bezetter, ook gewapenderhand. Voormalig VS-ambassadeur in Saoedi Arabië Chas Freeman windt er geen doekjes om: de publieke verklaringen van verschillende Knessetleden duiden onmiskenbaar op genocidale bedoelingen.
Sauer denkt dat in de Oekraïne-crisis niet Rusland, maar het Westen geïsoleerd staat. De sancties worden niet gevolgd door derde landen. Beleidsmakers zijn blind voor de verschuivende machtsverhoudingen. Sauer heeft bij de opname nog geen weet van het begin maart verschenen bericht over gelekte audiomateriaal en de transcriptie1 van een telefoongesprek tussen Duitse officieren over de inzet van Taurus-kruisraketten op de Krimbrug en munitiedepots in Rusland. Dat gesprek bevestigt dat er Amerikanen en Britten lokaal betrokken zijn bij de oorlog. Dit betekent dat de NAVO in oorlog is met Rusland, en Rusland het recht heeft om NAVO-doelen aan te vallen. Het feit dat Moskou dat nog niet heeft gedaan, bevestigt dat het een de-escalatiekoers volgt, terwijl het Westen inzet op escalatie.
Sauer heeft bij de opname nog geen weet van het begin maart verschenen bericht over gelekte audiomateriaal en de transcriptie van een telefoongesprek tussen Duitse officieren over de inzet van Taurus-kruisraketten op de Krimbrug en munitiedepots in Rusland.
Sauer stelt terecht dat het besluit om Oekraïne in de NAVO op te nemen, bij ons terugkomt als een boemerang: oorlog, vluchtelingen, inflatie, geen goedkoop Russisch gas meer. Maar hij vergist zich over de oorlog. Anders dan een patstelling is sprake van een uitputtingsoorlog. Rusland maakt vorderingen.2 De Oekraïense verliezen worden geraamd op 30.000 man/vrouw per maand. Oekraïne zou nog eens 40.000 soldaten per maand wil mobiliseren, maar de rekruteringsvijver is serieus geslonken. Het tekort aan soldaten wordt nijpend. Als de Russen overstappen van actieve verdediging naar grotere aanvallen komt de oorlog in een stroomversnelling, en lijkt een Oekraïense capitulatie op Russische voorwaarden waarschijnlijker dan de wederzijds aanvaardbare vredesregeling waar Sauer aan denkt.
De Russen sturen aan op een onderhandelde oplossing. Maar met het argument dat Rusland imperialistische bedoelingen heeft, dringen westerse haviken aan op meer wapenleveranties, tot F16’s en langeafstandsraketten toe. Sauer denkt dat Zelensky in een finale oplossing neutraliteit zal moeten aanvaarden en afzien van het NAVO-lidmaatschap. Het oostelijke deel van Oekraïne is hij kwijt, maar hij houdt een soevereine, zij het iets kleinere staat die zal kunnen rekenen op harde veiligheidsgaranties. En Oekraïne treedt ooit toe tot de EU. Dat alles kan Zelensky verkopen als een overwinning. Voor Europa is en blijft Rusland een buurland. Sauer denkt dat een nieuwe Euro-Atlantisch veiligheidsarchitectuur waarin Rusland en Oekraïne worden opgenomen het meest realistische scenario is voor vrede in Europa.
Heinz Gärtner
De Oostenrijkse politicoloog zwijgt over Israël-Palestina, maar gaat uitgebreid in op de Russische beweegredenen. Imperialisme is een mythe. Sinds 2016 bleven de Russische wapenuitgaven beperkt tot rond 6% van het NAVO-totaal. Eind jaren 30 had Hitler een oorlogsbudget van 2/3 van het Europese totaal, en in 1991 verdreef de VS Irak uit ministaat Koeweit met 800.000 soldaten. Met 180.000 soldaten bezet je geen groot land als Oekraïne, zo redeneert Gärner nuchter. Hij denkt dat de oorlog gaat om veiligheid voor Rusland en dat Oekraïne best kiest voor neutraliteit. Hij ziet de oorlog eindigen in een duurzaam bestand in Koreaanse stijl, en meent dat een vreedzame multipolaire wereld moet samengaan met multilateralisme3 en dus het herstel van de instellingen die door Trump de nek zijn omgedraaid.
Hij ziet de oorlog eindigen in een duurzaam bestand in Koreaanse stijl, en meent dat een vreedzame multipolaire wereld moet samengaan met multilateralisme en dus het herstel van de instellingen die door Trump de nek zijn omgedraaid.
Gärtner citeert uit onderzoek waaruit blijkt dat bijna twee derde van de EU-burgers in een conflict tussen China en de VS liefst neutraal blijft. Dat gegeven mag dan een schok zijn voor de trans-Atlantische gemeenschap, voor Gärtner is het een volstrekt rationele keuze. Hij wijst op recente NAVO-documenten die China klasseren onder artikel 5. Doet zich een hybride of cyberaanval door China voor, dan kan een beroep worden gedaan op het NAVO Handvest en kunnen Europese landen worden betrokken in een Amerikaanse oorlog tegen China. De in deel 1 gesignaleerde geopolitieke polarisatie doet zich volgens Gärtner dus ook in Europa voor. Die polarisatie hoeft wat hem betreft handel met China niet in de weg te staan, maar geopolitiek wint het altijd van handel, zoals de Eerste Wereldoorlog leert.
Pascal Lottaz
Anders dan in deel 1 discussieert monitor Lottaz in dit tweede deel stevig mee. Als enige toont hij zijn emoties over het bloedbad dat Israël in Gaza aanricht. Maar hij grijpt niet in als Sauer de ‘oorlog’ in Gaza bagatelliseert, en Gärtner er gewoon helemaal niets over zegt. Hij signaleert een derde partij in het conflict in Oekraïne: de VS. Rusland wil onderhandelen met Washington. De hete oorlog is tussen Kiev en Moskou, de koude tussen Moskou en Washington. Lottaz heeft een heldere kijk op het gebeuren, en weet die goed onder woorden te brengen. Hij heeft gelijk: Moskou zal zich niet neerleggen bij een patstelling. Het is langzaam maar zeker de oorlog aan het winnen, en zal doorvechten tot het vredesvoorwaarden kan dicteren aan een nieuwe, Rusland-gezinde regering in Kiev.
De hete oorlog is tussen Kiev en Moskou, de koude tussen Moskou en Washington.
Lottaz is vol onbegrip over de curieuze Europese geo-economische zelfmoord, maar verzuimt net als zijn collega’s dat fenomeen te analyseren. Voor hem is vrees voor democratisering geen goede verklaring voor de Russische inval in Oekraïne. Ruslands oosterbuur Mongolië is de afgelopen 25 jaar serieus gedemocratiseerd, maar zolang het geen bedreiging vormt, hebben Rusland noch China daar een probleem mee. Bij herhaling toont Lottaz zijn ergernis over het westerse wanbegrip: Oekraïne komt bij uitstek in aanmerking voor neutraliteit, net als Oostenrijk in 1955. Waarom denkt Europa – met NAVO-baas Stoltenberg – dat bewapening de enige weg naar vrede is? Maar hij, noch zijn gesprekspartners, legt een verklaring voor dat westerse wanbegrip op tafel.
*****
Bespreking
De debaters laten flinke onderdelen van de vraagstelling links liggen. Lottaz is begaan met het lot van de Palestijnen, maar had de ‘oorlog’ in Gaza gerust als genocide mogen kwalificeren, of – nu veel mensen dat begrip niet kennen of door de media van het gebeuren onkundig worden gehouden – er zelfs het etiket ‘Holocaust’ op plakken. Dat Sauer nuchter reageert en Gärtner zwijgt is niet oké. Sinds de aanklacht tegen Israël bij het ICJ weten we dat staten verplicht zijn elke vorm van steun aan de Israëlische genocide stop te zetten, en een ieder zijn regering hierover ter verantwoording kan roepen. De academici-opiniemakers in dit debat hebben wat mij betreft de professionele en morele plicht hierin een voortrekkersrol te spelen. Het quasi stilzwijgen is een gemiste kans, sterker nog, het is schuldig verzuim.
Lottaz is begaan met het lot van de Palestijnen, maar had de ‘oorlog’ in Gaza gerust als genocide mogen kwalificeren, of – nu veel mensen dat begrip niet kennen of door de media van het gebeuren onkundig worden gehouden – er zelfs het etiket ‘Holocaust’ op plakken.
De universitaire instellingen in het Westen moedigen nu niet bepaald een debat aan over Israëls genocide op de Palestijnen. Studentenactivisten moeten afrekenen met meer misnoegen dan de leden van het Israëlische ‘oorlogskabinet’, criminelen die beleidsmatig ruim 2 miljoen Palestijnen in Gaza uithongeren, rond de 100.000 Palestijnse burgers, vooral kinderen en vrouwen, hebben gedood of gewond, en elke onderwijs- en zorginstelling hebben platgebombardeerd in een hermetisch afgesloten en verwoest getto van eigen makelij. In plaats van zich aan te sluiten bij de studenten en mee op te roepen tot een einde aan het bloedbad, sluiten professoraat, assistenten en researchers zich impliciet aan bij degenen die zich verzetten tegen een ‘staakt-het-vuren’, of zwijgen zij uit vrees voor hun academische carrière.
Waarom wij toekijken op het conflict tussen grootmachten in Oekraïne, en aanvaarden dat dat onze eigen belangen schaadt? Westerse beleidsmakers zeggen dat Rusland de oorlog niet mag winnen. Joris Van Bladel, Ruslandkenner bij het Egmont Instituut, kreeg 24 februari in De Ochtend de vraag voorgelegd wat het voor Europa betekent als Oekraïne de oorlog verliest, ‘iets waar het meer en meer naar uitziet’. Zijn antwoord was verrassend helder: ‘dat betekent voor het Westen een ongelooflijk gezichtsverlies. De Global South heeft partij gekozen voor Rusland. Als Rusland zijn wil kan opdringen aan Oekraïne heeft dat een enorme invloed op onze way of life, op onze welvaart’.4 ‘Een sombere conclusie waar we misschien mee zullen moeten leren leven’, zo besloot presentator Jan Van Delm.5
De debaters verzuimden niet enkel een verklaring te geven voor de passieve Europese houding en slachtofferrol die het in het conflict aanneemt, zij wisten evenmin te melden dat de verklaring dat Rusland de oorlog niet mag winnen in strijd is met het Handvest van de Verenigde Naties. In het Handvest komen de lidstaten overeen hun conflicten vreedzaam op te lossen. Al vóór de oorlog was de westerse weigering om te praten over de Russische veiligheidsbekommernissen een schending van het Handvest. En het Duitse en Franse bedrog rond Minsk II6, dat men aan zijn laars lapte en gebruikte om tijd te winnen voor de militaire opbouw van Oekraïne, was een aanfluiting van elk internationaal recht.
Al vóór de oorlog was de westerse weigering om te praten over de Russische vieligheidsbekommernissen een schending van het Handvest.
Een ander manco was het gebrek aan analyse van de relatie tussen de VS en de EU. De Russische invasie van Oekraïne zorgde dan voor meer eenheid binnen Europa, maar deed niets aan het gebrek aan Europees geopolitiek leiderschap. Sinds de oorlog en het opblazen van de Russische gaspijpleidingen naar Duitsland is Europa meer dan ooit de onderhorige van Washington geworden. De Amerikanen zijn erin geslaagd om elke toenadering tussen Duitsland, voortrekker van de EU, en Rusland in de kiem te smoren. Zij zagen een nieuwe Duitse Ostpolitik als een bedreiging: een Duits-Russisch rapprochement zou Washington zijn controle over Eurazië kunnen doen verliezen.
Het conflict in Oekraïne mag dan ook de trans-Atlantische banden hebben aangehaald, de ook in ons land zo fel bepleite Europese strategische autonomie is het kind van de rekening, om maar niet te spreken van strategische onafhankelijkheid die Europa onder het juk van de VS vandaan haalt. De EU zal moeten kiezen of delen. In dit deel geeft Sauer een aanzet om de Russische Special Military Operation in Oekraïne in een historische context te plaatsen. Wat we geen enkele andere opiniemaker hebben horen zeggen doet Sauer: hij stelt Europa voor zich te verzoenen met buurland Rusland, zij het binnen de huidige Euro-Atlantische context. In mijn ogen is dat laatste een misvatting: de EU moet eerder denken aan een Euraziatisch dan trans-Atlantisch samenwerkingsverband.
Nu het conflict in Oekraïne maar blijft aanslepen, neemt de steun Congresbreed af. De Trump-aanhang vindt dat de VS zich niet langer moet inlaten met Europa en Oekraïne. Washington lijkt de oorlog aan de EU te willen ‘delegeren’. Na de verbluffende overwinning van Rusland in de slag om Avdejevka, het gigantische, met NAVO-steun tot stand gekomen, bolwerk in de Oekraïense verdedigingslinie, ligt voor de Russen de weg naar de rivier de Dnjepr en de stad Odessa open. Vandaar de paniek in de Europese hoofdsteden. Maakt de opening van Macron om gevechtstroepen naar Oekraïne te sturen een kans? Het lijkt er niet op. Europa, dat zo vastbesloten ijverde voor een Oekraïense overwinning, staat in zijn hemd. Aan de Europese geo-economische zelfmoord komt vooralsnog geen einde.
*****
1 De Duitse regering heeft de authenticiteit van het materiaal bevestigd noch ontkend.
2 De overwinning op 17 februari van Rusland in de slag om Avdejevka was ten tijde van het debat nog niet bekend. De verovering van de stad verlegt de afstand tussen de frontlinie en de stad Donetsk, waardoor Oekraïne het Russische bolwerk minder kan beschieten. De strijd om het industriële centrum, minder dan tien kilometer ten noorden van de stad Donetsk, was een van de bloedigste van de oorlog.
3 Multilateralisme is de vaste wil om als naties samen te werken om grensoverschrijdende problemen op te lossen.
4 In een interview met NRC een dag eerder zei hij: ‘Het is niet uitgesloten dat Poetin dan het hele zuiden inclusief Odesa en Moldavië bezet, zodat Oekraïne van de Zwarte Zee wordt afgesloten. Ook zou het kunnen dat de Russen erin slagen Kyiv politiek te destabiliseren en er een marionet neerzetten. Dan hoeft het helemaal niet tot een Russische bezetting te komen.’
5 Tijdens een hoorzitting van het Amerikaanse Congres in Washington op 29 februari zei de Amerikaanse defensieminister Lloyd Austin dat als Oekraïne verliest, de NAVO militair tegen Rusland zal moeten optreden, omdat anders de geloofwaardigheid van de westerse alliantie in gevaar komt. Zijn verklaring is een oproep aan Europa om zich achter een continentale oorlog te scharen.
6 Minsk II van 2015 is een akkoord tussen de Oekraïense regering en vertegenwoordigers van de twee zelfverklaarde Donbas-republieken Donetsk en Lugansk. Het akkoord werd opgenomen in een resolutie van de VN-Veiligheidsraad die werd aangenomen en dus internationaal recht is geworden, bindend is en moet worden uitgevoerd. Het voorziet in demilitarisering, herstel van de Oekraïense soevereiniteit en autonomie voor Donetsk en Lugansk. Het Westen heeft het akkoord van meet af aan begraven, en het Oekraïens parlement weigerde de nodige grondwetswijzigingen door te voeren. De Oekraïners hebben altijd Rusland de schuld gegeven van het falende uitvoeringsproces. Rusland zou Oekraïne hebben aangevallen. Maar OVSE-waarnemers hebben nooit Russische militaire eenheden in Donbas gezien.
Geopolitiek in context 