De twijfels van een Belgische opiniemaker (3)

Deel 3: Keert de baan­bre­ken­de ont­wa­pe­nings­geest van Nunn-Lugar weer?

THE GRAND KREMLIN PALACE, MOSCOW. Boris Yeltsin being awarded the Order of Merit for the Fatherland 1st Class. 30 November 2001. Photo: Presidential Press and Information Office,
http://www.kremlin.ru/events/photos/2001/11/39929.shtml (Wikimedia Commons).

*****

Het debat moet verder gaan dan het geschrapte INF-verdrag. Vrijwel alle wa­pen­be­heer­sings­ak­koor­den zijn af­ge­schaft. Een nieuw wa­pen­be­heer­sings­ini­tia­tief zal van China moe­ten ko­men.

Zoals in de inleiding van deel 1 vermeld, had een Belgische academicus vraagtekens gezet bij mijn bronnen over chemisch wapengebruik in Syrië en biolabs in Oekraïne. Aan een opiniestuk van Joseph Rodgers, een medewerker van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies (CSIS), hechtte hij meer geloof. In dat stuk ging het naast (1) chemisch wapengebruik in Syrië en (2) biolabs in Oekraïne, ook over de discussie tussen Washington en Moskou over (3) het INF-verdrag, dat uiteindelijk leidde tot de eenzijdige Amerikaanse uitstap. De rode draad was de beschuldiging dat de Russen zich bedienden van desinformatie om hun slag thuis te halen.

Hoewel mijn criticaster zich in onze contacten niet heeft uitgesproken over het derde issue, stel ik dat in dit deel 3 niettemin aan de orde. Het is een essentieel issue in wapenbeheersing, en Rodgers’ opmerkingen ter zake illustreren nog eens hoezeer hij de plank misslaat. Laat ons dus kijken naar de ‘tenlastelegging’ van de auteur over zijn derde casus:

Diplomatie en desinformatie: het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) verdrag

Het INF-verdrag van 1987 tussen de VS en de Sovjet-Unie verbood de twee landen om grond-gelanceerde kruis- en ballistische raketten met een bereik van 500-5.500 km te testen, te produceren of te bezitten. In 2013 stelde Washington Moskou voor het eerst vragen over de Russische Novator 9M729 (SSC-8) raket, een onderwerp dat de Amerikanen begin 2014 ook aan de orde stelden in het NAVO-wapenbeheersingscomité. In een reactie wees Rusland op veel talrijker Amerikaanse schendingen. Een rapport van juli 2014 spreekt over de Amerikaanse vaststelling dat Rusland zijn verplichtingen uit hoofde van het INF-verdrag had geschonden. Rusland reageerde met de beschuldiging dat het Amerikaanse Aegis Combat System in Roemenië niet in overeenstemming was met het verdrag.

Na een anoniem bericht in de New York Times riep de VS in november 2016 op tot een verificatiecommissie. Die leidde tot niets. In 2017 erkende Rusland het bestaan van de SSC-8 GLCM-raket, maar bagatelliseerde het bereik. In datzelfde jaar maakte de Noord-Atlantische Raad zich zorgen over ‘een Russisch raketsysteem’ en riep Moskou op tot openheid. Een jaar later kondigde de VS aan dat het zich uit het INF-verdrag zou terugtrekken. Moskou kreeg in december 2018 een ultimatum van zestig dagen om openheid van zaken te geven. Tegelijk hadden ook de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO Rusland beschuldigd het INF-verdrag te schenden. Rusland liet het ultimatum verlopen, de VS trok zich 2 augustus 2019 terug, waarna Rusland bevestigde dat het verdrag “formeel dood” was.

Deze hele geschiedenis ging gepaard met Russische desinformatie. Moskou stelde dat de opzegging de weg moest banen voor de ontwikkeling van aanvalswapens, de VS niet langer een betrouwbare wapenbeheersingspartner was en erop uit was om alle internationale wapenbeheersingsverdragen af te danken. Het bleef ontkennen het INF-verdrag te hebben geschonden en verweet de VS geen bewijs op tafel te hebben gelegd. De Amerikaanse beschuldigingen waren gebaseerd op bronnen die men niet kon ontbloten.

De auteur hamert op Russische desinformatie, maar is de VS dan onschuldig? De VS heeft zijn beschuldigingen nooit onderbouwd en zijn NAVO-partners nooit echt kunnen overtuigen. En ja, ook Moskou heeft aan de bel getrokken: de Mk41 lanceerrails van het Aegis-raketafweersysteem kunnen Tomahawks met een bereik van meer dan 1000 km afvuren, en ook de Amerikaanse bewapende drones in Europa schenden het akkoord. De situatie is dus genuanceerder dan de versie van de auteur. Sinds de start van het INF-verdrag in 1987 is de technologie sterk geëvolueerd en hebben zich ook andere spelers aangediend, waaronder China, dat hangende de opbouw van zijn nucleaire arsenaal geen belang heeft bij multilateraal wapenbeheersingsoverleg.

Vertrouwen

Maar waar het vooral aan ontbreekt, is vertrouwen. De russofobie van het Amerikaanse imperialisme dateert van het tsaristische tijdperk, maar verdween niet met de ontbinding van de Sovjet-Unie. Een aanverwant fenomeen is haat tegen de Russische president Poetin. Gewezen Amerikaans buitenlandminister Hillary Clinton speelt een belangrijke rol in het ontstaan daarvan. Voor Clinton had Poetin ‘geen ziel’ en lijken zijn stappen op ‘het optreden van Adolf Hitler in de jaren dertig’. En de Amerikaanse president Joe Biden beschuldigt Poetin zelfs onverbloemd van genocide. Van recente datum zijn westerse ‘wapenfeiten’ als de schorsing van Rusland uit de VN Mensenrechtenraad en het arrestatiebevel tegen Poetin door het Internationaal Strafhof (ICC).

Vandaag bereidt het Pentagon zich openlijk voor op een gewapend conflict. Een ‘gemeenschappelijke doctrine’ over nucleaire operaties die juni 2019 kort op internet verscheen, stelt dat ‘kernwapens doorslaggevend kunnen zijn voor het herstel van strategische stabiliteit.’ Blijkbaar werkt het Pentagon aan de ontwikkeling van een arsenaal ‘bruikbare’ mini-nukes. Die kunnen worden ingezet om het tij te keren in militaire confrontaties met grote rivalen. En als bonus: ze lokken geen grootschalige nucleaire uitwisseling uit die een einde maakt aan het leven op aarde, aldus de doctrine, die men inmiddels niet meer op het internet aantreft.

Het debat moet dus niet enkel gaan over het geschrapte INF-verdrag, maar over de afschaffing van vrijwel alle wapenbeheersingsakkoorden. Het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS)¹ publiceerde twee jaar geleden een interessant essay van de Amerikaanse senior academicus Steven E. Miller² dat een gedetailleerd historische overzicht geeft van de ups en downs van wapenbeheersing. Na tientallen jaren intensief diplomatiek overleg was tegen het einde van de jaren 90 een uitgebreide architectuur van multilaterale en bilaterale wapenbeheersingsregelingen tot stand gekomen die het gevaar van massavernietigingswapens moesten beperken. Intussen is die architectuur dus voor het grootste deel ontmanteld.

Het debat moet dus niet enkel gaan over het geschrapte INF-verdrag, maar over de afschaffing van vrijwel alle wapenbeheersingsakkoorden.

Aan de hand van het stuk van Miller stelde ik het volgende overzicht op:

1. Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT): het verdrag dat militaire en vreedzame kernexplosies verbood, werd niet van kracht na verwerping in 1999 door de Amerikaanse Senaat
2. Biological Weapons Convention (BWC): in 2001 verzette de regering-Bush zich tegen een aangescherpt verificatieprotocol uit dit verdrag dat biologische en toxinewapens verbiedt
3. Anti-Ballistic Missile (ABM) Treaty: in 2002 trok de VS zich terug uit dit verdrag dat het plaatsen van verdediging tegen strategische ballistische raketten verbood
4. Conventional Forces in Europe Agreement (CFE): in 2007 schortte Rusland de naleving op van de bepalingen die het militair evenwicht tussen de NAVO en het [in 1991 opgedoekte] Warschaupact op een lager bewapeningsniveau moesten brengen; in 2015 trok Rusland zich uit het verdrag terug
5. Cooperative Threat Reduction (CTR): in 2012 trok Moskou zich terug uit het baanbrekende post-Koude Oorlog programma dat voorzag in samenwerking van de voormalige rivalen uit de Koude Oorlog over hun kernwapenarsenalen
6. Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA): in 2018 trok de VS zich terug uit het nucleair akkoord met Iran
7. UN Arms Trade Treaty (ATT): binnen de VN onderhandeld instrument dat de internationale handel in conventionele wapens moest reguleren; nooit aangenomen
8. Intermediate Nuclear Forces Agreement (INF): ontbinding in 2019
9. Open Skies Treaty: in 2020 trok de VS zich terug uit het verdrag waarin landen elkaar toestemming geven om ongewapende observatievluchten uit te voeren boven het grondgebied van andere landen; een jaar later deed Rusland hetzelfde
10. New START Agreement: in januari 2021 verlengden de presidenten Biden en Poetin dit verdrag dat het aantal strategische kernkoppen beperkt tot 2026; een jaar geleden schortte Poetin de deelname aan het verdrag op en weigerde recent de dialoog te hervatten gegeven de militaire steun van Washington aan Oekraïne

Item 5, Cooperative Threat Reduction (CTR), verdient bijzondere aandacht. CTR was een plan van de Amerikaanse senatoren Sam Nunn en Richard Lugar om in de jaren negentig Rusland en andere voormalige Sovjetstaten te helpen bij het ontmantelen en opruimen van hun kernwapens. Het project kon rekenen op een financiering van ruim $1 miljard per jaar. In 1994 hadden Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne al hun arsenalen aan Rusland overgedragen. De VS investeerde ook in de verbetering van de communicatie tussen de Amerikaanse en Russische legers, de omvorming van de Russische defensie-industrie tot civiele industrieën, en in steun aan voormalige Russische nucleaire wetenschappers en ander militair personeel om een nieuwe job te vinden.

Samenwerking

Het Nunn-Lugar-programma was hoopgevend. In de periode 1992-1997 werd al het nucleaire materiaal veilig naar Rusland verplaatst. Amerikaanse functionarissen hielden toezicht op de ontmanteling van een groot deel van het Sovjet-kernwapenarsenaal en de veilige opslag van het restant. De samenwerking leidde tot een fameuze verbetering van de betrekkingen tussen de voormalige tegenstanders in de Koude Oorlog. Maar sommige congresleden hekelden de Amerikaanse financiële steun aan de Russische economie die de Amerikaanse veiligheid niet ten goede zou komen. Ook vreesden zij dat Rusland de Amerikaanse financiering voor militaire doeleinden zou gebruiken, zoals in de oorlog tegen separatistische rebellen in Tsjetsjenië.

De samenwerking leidde tot een fameuze verbetering van de betrekkingen tussen de voormalige tegenstanders in de Koude Oorlog.

Dit alles gebeurde tijdens het presidentschap van de plooibare Boris Jeltsin (1991-1999), een periode waarin de relaties met de VS overwegend vriendschappelijk waren. De grootmachten werkten samen om mondiale kwesties als wapenbeheersing, terrorismebestrijding en het conflict in Bosnië aan te pakken. Tijdens de tweede ambtstermijn van Jeltsin verslechterden de betrekkingen tussen de VS en Rusland. Per saldo bleef het wantrouwen van tijdens de Koude Oorlog hangen. Men moet niet naïef zijn: het Nunn-Lugar CTR-programma moest natuurlijk vooral Amerikaanse belangen dienen. Toch zien ettelijke analisten Nunn-Lugar als het Marshallplan voor nucleaire non-proliferatie. Helaas ontbreekt vandaag de wederzijdse animo van destijds om mondiale problemen op te lossen. Een gemiste kans.

Steven Miller is ook niet erg optimistisch. Rusland en de VS praten nog nauwelijks over wapenbeheersing. Het overleg over het Fissile Material Cutoff Treaty (FMCT), dat de productie van hoogverrijkt uranium en plutonium moet verbieden, ligt al tientallen jaren stil. Miller stelt vast dat de wereld gevaarlijker is geworden, en dus moet wapenbeheersing opnieuw op de agenda. Zijn hoop is gevestigd op internationale coalities die aansturen op behoud van wat er nog is, op herstel van wat verloren ging, en op maatregelen om de nieuwe uitdagingen aan te pakken. Hij denkt dat Europa hierin een belangrijke rol kan spelen: het heeft alle belang bij wapenbeheersing.

Keert de baanbrekende ontwapeningsgeest van Nunn-Lugar weer? Vandaag staan alle lichten op rood. Maar het kan verkeren. De wereld evolueert naar multipolaire machtsverhoudingen. Moeten we hopen op Europese ontwapeningsinitatieven? Ik vrees dat Miller valse hoop koestert. De EU mist het nodige geopolitieke kapitaal en is hopeloos verdeeld. Europese leiders kiezen ervoor de Unie geopolitiek te laten besturen door Washington. Een wapenbeheersingsinitiatief moet komen van andere wereldspelers. China komt daar het meest voor in aanmerking. Zodra het zijn bewapening op orde heeft.

*****

1 HCSS is een Nederlandse denktank. Op de lijst experts staan, afgezien van ULeiden-historicus Rob de Wijk en VUB-professor Jonathan Holslag, geen veelvuldig in de media optredende opiniemakers. HCSS maakt geen geheim van vier Nederlandse ministeries als afnemer. Een verzoek op grond van de Wet Open Overheid (Woo) levert een interessant overzicht op van betalingen van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken aan HCSS in de periode 2001-2023, voor een totaal van €6,1 miljoen.

2 Miller is directeur van het International Security Program van het Belfer Center for Science and International Affairs aan de Kennedy School of Government, een van de master-na-bacheloropleidingen aan Harvard University.

Kernwapens en de Oekraïnecrisis

Twee teams experten debatteren over de oorlog in Oekraïne en de kans op de inzet van kernwapens. De Realisten hameren op het erkennen van de vei­lig­heids­be­langen van Rusland, de Liberalisten willen dat Oe­kra­ïne de agressor het land uitjaagt. Experten zeggen dat de Amerikaanse kernwapens pro­bleem­loos kunnen ver­dwij­nen, maar Europa zal er niet in slagen een eigen koers te varen zo lang het bezet blijft door de VS.

Nu rond de Oekraïnecrisis bij herhaling de mogelijke inzet van kern­wapens aan de orde is geweest, laten we van­daag twee teams van vier experten aan het woord. Het eerste team spreekt zich uit over de motie: “Het beëindigen van de ergste geo­poli­tieke crisis ter wereld begint met het erkennen van de veilig­heids­belangen van Rusland”. De sprekers zijn twee bekende Ameri­kaanse hoog­leraren die de theorie van het politiek Realisme¹ aanhangen, een voor­malig Democratische ambassadeur van de VS in Rusland, en een Poolse christen­demo­cra­tische politicus en journalist. In het tweede debat discus­siëren drie Belgen en een Neder­lander over zin en onzin van kern­wapens, vooraf­gegaan door een inleiding door een Belgische nucleaire ont­wapenings­expert.

Het eerste team: Munk-debat over de oorlog in Oekraïne

De bovenstaande video is afkomstig van een livestream op het Canadese Munk Debates-kanaal dat door Edward Ron werd geüpload voor educatieve doeleinden. Ron verklaart dat hij voornemens is de video van YouTube te verwijderen zodra een officiële opname van het debat wordt vrijgegeven. De eerste 30 minuten zijn overgeslagen omwille van technische problemen in de originele livestream. Het debat wordt gevoerd in het Engels, maar kan via de instellingen worden ondertiteld (klik op het pijltje naar rechts, selecteer ‘Automatisch’ en scroll omlaag naar ‘Nederlands’).

Hoe kan de snel evoluerende crisis tot een goed einde worden gebracht? Is het antwoord nóg meer druk van het Westen om het Rusland van Poetin economisch, politiek en militair te straffen, te isoleren en te vernederen?

Het geanimeerde debat op 12 mei 2022 tussen Stephen Walt, John Mearsheimer, Michael McFaul² en Radoslaw Sikorski ging over de stelling “Het beëindigen van de ergste geopolitieke crisis ter wereld begint met het erkennen van de veiligheidsbelangen van Rusland”. In de discussie stond het schrikbeeld van een omvangrijk grootmachtconflict tegen de achtergrond van de huidige internationale orde centraal. Hoe kan de snel evoluerende crisis tot een goed einde worden gebracht? Is het antwoord nóg meer druk van het Westen om het Rusland van Poetin economisch, politiek en militair te straffen, te isoleren en te vernederen? Of moeten we zo snel mogelijk de veiligheidsbehoeften van Rusland erkennen en rond de tafel gaan om de oorlog te laten de-escaleren?

Mearsheimer is vurig verdediger van de stelling. Het gaat voor hem niet om een crisis, maar om een regelrechte ramp. Niet enkel wordt Oekraïne verwoest, de oorlog dreigt te ontaarden in een kernoorlog tussen grootmachten. Amerika is er duidelijk op uit om Rusland een beslissende nederlaag te bezorgen en economisch op de knieën te krijgen. Moskou kan dat enkel als existentiële bedreiging zien, met alle risico’s van de inzet van kernwapens van dien. De oorlog moet dus stoppen. Rusland heeft geen imperialistische ambities. Het land wordt gemotiveerd door de vrees dat van Oekraïne een westers bolwerk wordt gemaakt. Oekraïne moet neutraal worden. In de Cubacrisis wisten vroegere leiders wél een deal te sluiten: ook de Amerikaanse nucleaire Jupiter-raketten in Turkije werden teruggetrokken.

Nu Zelensky heeft verklaard af te zien van het NAVO-lidmaatschap kan Poetin zijn troepen uit Oekraïne terugtrekken.

Sikorski beweert dat Poetin Oekraïne wil inlijven en de Sovjet-Unie herscheppen. Hij heeft troepen in Armenië, Moldavië, Kazachstan, Wit-Rusland en Georgië. Nu Zweden en Finland tot de NAVO toetreden, krijgt hij er 1340 km NAVO-grens bij en wordt de Baltische Zee een NAVO-zee. De denkbeelden van aanhangers van het Realisme zoals Mearsheimer en Walt zijn gewoon niet realistisch. In hun theorie moet Poetin nu Finland en Zweden binnenvallen. Nu Zelensky heeft verklaard af te zien van het NAVO-lidmaatschap kan Poetin zijn troepen uit Oekraïne terugtrekken. Om de oorlog te beëindigen moet hij volgens Sikorski erkennen dat Oekraïne ook veiligheidsbelangen heeft, een recht om te bestaan, om een democratie te zijn, en om met het Westen te integreren als het dat wil.

Walt zegt dat grote mogendheden niets ontziend, gevaarlijk en illegaal optreden als ze menen dat hun veiligheid in gevaar is. Hij wijst op het gedrag van China in de Korea-oorlog en de VS in Vietnam en Cambodja. Miljoenen mensen kwamen om omdat Amerikaanse leiders dachten dat het verlies van Zuid-Vietnam hun veiligheid zou ondermijnen. En dat terwijl Vietnam niet eens langs de Amerikaanse grens lag. Dat de Irak-oorlog leidde tot de geboorte van ISIS deerde de VS niet. Grote mogendheden verdubbelen hun inspanning als de oorlog niet goed loopt, ze veranderen niet van koers. In het nucleaire tijdperk is het bedreigen van een nucleaire mogendheid riskant, en het laten aanslepen van een oorlog is voor Walt moreel verwerpelijk. Er moet een politieke oplossing komen voor het conflict in Oekraïne.

Blijkbaar moet na de annexatie van de Krim ook die van Donbas komen. En het land moet worden bevrijd van neonazi’s. Waar stopt het?

McFaul stelt dat de NAVO nooit de Sovjet-Unie of Rusland heeft aangevallen, en de VS 3 decennia lang de Russische veiligheidsbelangen heeft erkend. De toetreding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO werd sinds 2008 bevroren. Poetin had geen enkele reden om Oekraïne binnen te vallen. Een Russische leider als Navalny is helemaal niet akkoord met de oorlog. Voor het uitbreken van de oorlog stelde de VS voor om rond de tafel te gaan om tot een Helsinki 2.0³ te komen. Maar blijkbaar ging het voor Poetin helemaal niet om de NAVO of veiligheid, maar om wat anders. Poetin definieert zijn veiligheidsbelangen in imperialistische, antidemocratische termen. Blijkbaar moet na de annexatie van de Krim ook die van Donbas komen. En het land moet worden bevrijd van neonazi’s. Waar stopt het?

In de slotpleidooien herhaalden de Realisten Walt en Mearsheimer hun standpunten. Sikorski stelde dat voor hem de beste oplossing is dat Oekraïne de agressor het land uitjaagt, Rusland zich na een verloren oorlog hervormt, een democratie wordt en toetreedt tot “de familie van vrijheidslievende mensen”. McFaul sloot zich hierbij aan en herhaalde dat voor hem de omstreden Russische activist Alexei Navalny⁴ “een groot leider” is die Rusland wil integreren in een democratisch en veilig Europa. In McFauls slotpleidooi klonk het Amerikaanse plan tot regime change in Moskou door. Bij de aanvang van het debat stemde 53% van het Canadese publiek voor de motie, na de debatten nog slechts 37%. Voor de moderator een “technische overwinning” voor Sikorski en McFaul.

Canada heeft de uitvoering van Minsk ondermijnd. Het heeft het Oekraïense leger, waaronder leden van het neo-Nazi Azov Bataljon, opgeleid.

Het Canadese onafhankelijke nieuwsplatform The Maple dat een breed publiek aanspreekt, laat professor Ivan Katchanovski⁵ aan het woord. Die stelt dat een oorlog had kunnen worden voorkomen. Maar voor de VS, dat zowat de Oekraïense politiek dicteert, past een vredesakkoord met Rusland niet in het beleid, aldus Katchanovski. Doctoraatsstudente Tamara Lorincz zegt dat de NAVO de oorlog jarenlang heeft uitgelokt. Canada heeft de uitvoering van Minsk ondermijnd. Het heeft het Oekraïense leger, waaronder leden van het neo-Nazi Azov Bataljon, opgeleid. Het liet een oorlogsschip in de Zwarte Zee patrouilleren en doet sinds 2014 provocatief aan enhanced Air Policing langs de Russische grenzen. “Canada wil deze oorlog. Dit is een NAVO-proxyoorlog”, aldus Lorincz.

Het tweede team: Kernwapens in België, wat staat ons land te doen?

Onder het motto “Kernwapens, terug van nooit weggeweest” vond zaterdag 7 mei 2022 in Antwerpen het slotevent plaats van het educatief vredesproject “Tot de Kern“. Daarmee werd het eerste projectjaar afgesloten. “Tot de Kern” is een interactief project over kernwapens, in het kader waarvan al in meer dan 10 middelbare scholen in België workshops rond kernwapens werden gegeven. Het project wil jongeren sensibiliseren over de gevaren van kernwapens en hen actief laten nadenken en debatteren over het onderwerp. De workshop werd ontwikkeld door experten waaronder UAntwerpen professor Tom Sauer en organisaties als Vrede, Pax Christi, het Rode Kruis en Rotary.

De recente nucleaire dreiging van Poetin heeft ons wakker doen schieten. Dat noopt ons om niet langer in abstracto te debatteren over het gevaar van kernwapens.

Voor de pauze hield een bevlogen professor Sauer een inleiding over geopolitiek en het conflict rond Oekraïne. Centraal in zijn betoog stonden kernwapens, die hij net als klimaatverandering als existentiële bedreigingen ziet, zaken dus die het voortbestaan van het leven op aarde op het spel zetten. De recente nucleaire dreiging van Poetin heeft ons wakker doen schieten. Dat noopt ons om niet langer in abstracto te debatteren over het gevaar van kernwapens. Een recente peiling leert dat 1/3 van de Vlamingen vreest dat Poetin een tactisch kernwapen zal inzetten en 1/5 zelfs vreest voor een mondiale kernoorlog. De meeste experten zeggen dat er kleine maar reële kans is dat ze ooit zullen worden ingezet, aldus Sauer.

Sauer trok drie lessen. (1) Nu Rusland al vroeg heeft gedreigd met kernwapens dienen ze blijkbaar niet als afschrikkingsmiddel, als defensieve of politieke wapens. (2) Nucleaire afschrikking maakt de wereld niet veiliger. Kernwapenstaten gedragen zich agressiever, denk aan India en Pakistan, buurlanden die regelmatig oorlog voeren rond Kashmir. (3) Als Poetin tactische kernwapens gooit op wapentransporten in Polen of Duitsland, bestemd voor Oekraïne en dus art. 5 wordt getriggerd, dan gaan we toch niet met kernwapens terugschieten? In dat scenario faalt onze nucleaire afschrikking en deinzen we terug voor een nucleair antwoord. Waarom halen we de kernwapens in Kleine Brogel en elders in Europa, die voor de Russen een eerste doelwit zijn, dan niet gewoon weg?

Anders dan wat vandaag soms wordt gesteld, zagen deze denkers al in de jaren 50 kernwapens niet als een oplossing voor de wereldvrede, maar als een nog groter gevaar dan conventionele wereldoorlogen.

Sauer hekelde politici en experten die op grond van het feit dat WO II niet is gevolgd door WO III “geloven” of “hopen” dat kernwapens nooit gebruikt zullen worden. Sauer wijst een defensiebeleid gestoeld op geloof, hoop en/of geluk van de hand. Hij wijst op publieke intellectuelen als Günter Anders, Hannah Arendt, Bertrand Russell en Albert Einstein, die twee wereldoorlogen aan den lijve hebben meegemaakt. Anders dan wat vandaag soms wordt gesteld, zagen deze denkers al in de jaren 50 kernwapens niet als een oplossing voor de wereldvrede, maar als een nog groter gevaar dan conventionele wereldoorlogen. Sauer besloot zijn betoog met de kernboodschap uit het manifesto van Russell en Einstein van 1955 “Remember your humanity, and forget the rest”.

Na de pauze volgde een panelgesprek tussen minister van Staat en voormalig NAVO secretaris-generaal Willy Claes, voormalig commandant van vliegbasis Kleine Brogel Jos Vanschoenwinkel, Pax Christi politicoloog Merel Selleslach en de Nederlandse arts en lid van Artsen voor Vrede Dirk Hoogenkamp. Claes was bijzonder kritisch voor “de nog altijd KGB-er Poetin” die “droomt van een Tsarenrijk” en wees op “de verderfelijke rol van de Orthodoxe kerk”. Vanschoenwinckel stelde dat we rustig kunnen slapen nu België de Amerikaanse kernwapens in Kleine Brogel goed verzorgt. Hoogenkamp stal de show met zijn nuchtere opmerking dat de Amerikaanse overheersing van ons continent een eengemaakt Europees buitenlands beleid in de weg staat.

Vergelijking van de debatten

De twee debatten vergelijken is een onbegonnen zaak. In het eerste debat veranderde het publiek van mening ten nadele van Walt en Mearsheimer, maar die spreken – in de letterlijke betekenis van het woord – de meest realistische taal. De veiligheid van de een moet niet ten koste gaan van die van de ander. Men moet dus rekening houden met de Russische veiligheidsbekommernissen. De andere sprekers hielden het bij uitspraken die niet altijd stroken met de werkelijkheid.

De inleider van het tweede debat drukte zijn stempel op het event door zijn wetenschappelijke expertise en onverschrokken duidelijkheid.

In het tweede debat werden de strenge uitspraken van een politicus van de oude stempel kundig geneutraliseerd door de nuchtere bijdrage van een gedreven arts-activist. De inleider van dat tweede debat drukte zijn stempel op het event door zijn wetenschappelijke expertise en onverschrokken duidelijkheid.

Men moet hopen dat de verantwoordelijke beleidsmakers en hun adviseurs oog en oor hebben voor dit soort debatten. Een kernoorlog tussen grootmachten moet te allen prijze worden vermeden.

*****

Noten

1 In de klassieke leer is Realisme de tegengestelde politieke theorie van Liberalisme. Realisme staat dan voor macht, egoïsme en conflict, Liberalisme voor moraliteit, vrede en samenwerking.

2 Voormalig Amerikaans ambassadeur in Moskou Michael McFaul is vandaag professor internationale betrekkingen aan de Stanford University, senior fellow bij de denktank Hoover Institution en columnist bij de Washington Post. Voor zijn ambassadeurschap werkte hij voor de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad als directeur Russische en Euraziatische zaken. Net als Radoslaw Sikorski kan hij worden gezien als aanhanger van het politiek Liberalisme.

3 De slotakte van de Conferentie over veiligheid en samenwerking in Europa, ondertekend in Helsinki in 1975, regelde de relatie tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten en leidde tot de oprichting van de OVSE. Helsinki 2.0 staat voor het idee om de principes van 1975 en die van het Handvest van Parijs uit 1990 te actualiseren, met het accent op internationaal recht en de suprematie van het VN-Handvest.

4 Volgens een gedetailleerde en van bronnen voorziene analyse in De Wereld Morgen van de hand van Lode Vanoost wordt Navalny in de westerse media geportretteerd als ‘leider van de oppositie’ tegen Poetin, maar is hij in werkelijkheid slechts een marginaal politiek fenomeen.

5 De peer reviewed paper ‘The Maidan Massacre in Ukraine: Revelations from Trials and Investigation’ van de in Oekraïne geboren Canadese UOttawa-professor Ivan Katchanovsk, waarin hij ingaat op de vraag wie verantwoordelijk was voor de massamoord op Maidan, komt aan de orde in ons artikel ‘Het stilzwijgen van de VRT over de échte toedracht van de Maidan-massamoord’ van 31 januari 2022.