Paul De Grauwe: topeconoom en tegelijk geopolitieke havik?

LSE-professor Paul De Grauwe achter de katheder in aula H5 van UHasselt, campus Diepenbeek, op 2 oktober 2023. Foto: André Bulen.

.

Paul De Grauwe hield het in zijn lezing bij vertrouwde macro-economische en maatschappelijke thema’s. Actuele issues zoals de Duitse de-industrialisatie bleven onbesproken. De professor is geopolitiek streng in de leer: voor hem werkt Poetin aan het herstel van het Sovjetimperium.

Op 2 oktober trapte professor Paul De Grauwe het nieuwe academiejaar aan de Seniorenuniversiteit Hasselt af met een lezing over de economische situatie van België en de eurozone. De Grauwe is hoogleraar aan de London School of Economics (LSE) en emeritus aan de KU Leuven. In de periode 1991-2003 was hij als VLD-lid ook actief in de Belgische politiek, zowel in de Senaat als in de Kamer van volksvertegenwoordigers. Zijn lezing was opgedeeld in vier hoofdstukken. Na twee hoofdstukken over klassieke macro-economische thema’s als inflatie, koopkracht, competitiviteit, begroting en schuld, volgden twee hoofdstukken over eerder maatschappelijke onderwerpen: klimaat, milieu, globalisering en ongelijkheid.

We stippen hieronder enkele hoogtepunten aan.

De vermaledijde index

De kritiek van werkgevers op de automatische index is niet terecht. De index zorgt ervoor dat de koopkracht overeind blijft. Het buitenland compenseert de stijgende levensduurte evenzeer, maar met vertraging. Van zorgwekkende problemen met onze competitiviteit is geen sprake. Onze loon-prijsspiraal schiet ten gevolge van indexering sneller in gang, maar stopt ook sneller, vandaar dat België vandaag de laagste inflatie heeft in eurozone. Ondernemingen beschikken over degelijke buffers. Cijfers van de Nationale Bank leren dat onze bedrijven sinds 2015 historisch hoge winsten hebben geboekt. De bruto winstmarges zijn sinds 2015 flink gestegen. Tegelijk daalde het loonaandeel in het bbp. Gemiddeld kunnen Belgische bedrijven tegen een stootje.

Begroting in evenwicht? Fout!

Dat de begroting in evenwicht moet zijn is een mythe, net als de slogan dat we onze kinderen met onze schuld opzadelen. Generaties geven schuld aan elkaar door. De overheid betaalt haar schuld nooit af. Zij lost oude schuld af door nieuwe uit te geven. Als de verhouding schuld : bbp stabiel blijft, is dat geen probleem. Dogmatisch evenwicht in de begroting nastreven is fout. De overheid moet met schuld investeren voor toekomstige opbrengsten. Doet men dat met belastinggeld, dan betaalt de huidige generatie voor die investeringen en strijken toekomstige generaties de opbrengsten op. Dat stuit op verzet bij burgers, en kiezers haken af. De overheid moet investeren, zelfs bij een schuld van 105% van het bbp.

Externaliteiten

De klimaat- en milieuproblematiek stelt ons voor grote uitdagingen. Er moet wat gebeuren met het fenomeen ‘externaliteiten’, zaken zoals luchtvervuiling die zich onttrekken aan de klassieke marktbenadering en worden afgewenteld op de gemeenschap. Er zijn limieten aan de markt. Ons kapitalistisch systeem vergt bijsturing door de overheid. Belastingen moeten de vervuilers dwingen externe kosten op te nemen in hun kostprijs. We weten wat ons te doen staat, maar is de politiek in staat de lasten eerlijk te verdelen en zullen de media hun steun verlenen? De professor heeft zijn twijfels.

Globalisering en ongelijkheid

Globalisering leidt tot winnaars en verliezers. Winnaars zijn de honderden miljoenen mensen die uit de extreme armoede werden gelicht. En bij ons zijn winnaars mensen in de exportindustrie. InBef-aandeelhouders werden moeiteloos miljardair. Ook topvoetballers winnen. De verliezers zijn de talloze mensen in industrielanden die hun job kwijt zijn of hun loon zien dalen. Die sociaal uitgesloten worden en hun zelfrespect verliezen. Die mensen zijn woest. Ze werden een gewillige prooi voor politici die haat en afgunst preken. Er zit iets zelfvernietigends in het marktsysteem. Als het systeem tot milieuschade leidt, de ongelijkheid te groot wordt of er teveel ontevreden verliezers zijn, stuit het op zijn limieten en neemt de druk toe om het domein van de markt te beperken.

Besluit

De markt vergt bijsturing. Het eigenbelang spoort niet “vanzelf” met het collectieve belang. De politiek moet het verschil tussen individuele en collectieve rationaliteit overbruggen. Dat lukt het best in democratische – bottom-up – bestuursvormen. Die bereiken gemakkelijker consensus. Wat we mogen verwachten van inflatie en conjunctuur? Geen idee, maar hou rekening met een recessie. Het window of opportunity om aan milieu en klimaat nog iets aan te doen, wordt alsmaar kleiner. Toch is het voor de professor nog niet te laat. Met een verwijzing naar het filosofische essay Le Mythe de Sisyphe van 1942 van Albert Camus pleit hij ervoor om te blijven vechten, zelfs als de toestand hopeloos lijkt. Dat geeft zin aan het leven. Il faut s’ imaginer Sisyphe heureux¹, zo besluit De Grauwe.

*****

Bespreking

Opmerkelijk genoeg bleef de economische actualiteit in de eurozone onderbelicht. Toegegeven, externaliteiten, globalisering en ongelijkheid zijn grensoverschrijdende issues, maar onderwerpen als index en begrotingsbeleid gingen toch overwegend over de Belgische situatie. Had de professor niet moeten stilstaan bij de Duitse de-industrialisatie als gevolg van het verbreken van de energie- en industriële banden met Rusland en de nieuwe afhankelijkheid van peperduur Amerikaans LNG? Was toegang tot de Russische markt en Russische energie en grondstoffen niet cruciaal voor de Europese welvaart en industriële vitaliteit? Hoe kijkt de professor aan tegen het feit dat de EU nog afhankelijker dreigt te worden van de VS en af te glijden naar ongekende armoede? We hebben er het raden naar.

Was toegang tot de Russische markt en Russische energie en grondstoffen niet cruciaal voor de Europese welvaart en industriële vitaliteit?

Dat geldt ook voor de gevolgen van brexit voor de eurozone en de fall-out van het sputteren – of zelfs deels afslaan – van de Duitse motor. Tenslotte het structurele probleem van de eurozone: de kunstmatig laag gehouden loonkosten in de noordelijke eurolanden, de bijgevolg structureel lagere kostprijs per eenheid product of dienst dan die in de zuidelijke, de veel grotere export van de noordelijke landen die daarmee een structureel handelsoverschot hebben en als ‘sterke’ landen goedkoper kunnen lenen. Het zijn allemaal zaken die we hem in de media aan de orde hebben zien stellen onder de noemer “serieuze ontwerpfouten van de eurozone”.² Over heikele geo-economische vraagstukken als de-dollarisering, IMF/World Bank versus Asian Infrastructure Investment Bank, liet De Grauwe zich al evenmin uit.

Voetsporen van Hitler

Tijdens de receptie kon ik kort met de professor van gedachten wisselen. Ik zei dat ik hem op de radio eens had horen fulmineren tegen Rusland omwille van de oorlog in Oekraïne. En ik herinnerde hem aan zijn uitspraken in “De Afspraak” in mei 2022, een drietal maanden na de Russische inval in Oekraïne. “Poetin verkondigt al 20 jaar het Sovjetimperium te willen restaureren. Hij treedt in de voetsporen van Hitler in de jaren 30”, aldus De Grauwe, die zijn KU Leuven-collega Idesbald Goddeeris er flink van langs gaf toen die pleitte voor de-escaleren en overleg. Mijn vraag was of hij als gevestigd opiniemaker intussen niet eens zou moeten communiceren dat hij zich over de intenties van Poetin heeft vergist, en nu meer op de lijn van collega Goddeeris zit. Hij keek alsof hij het in Keulen hoorde donderen.

Mijn vraag was of hij als gevestigd opiniemaker intussen niet eens zou moeten communiceren dat hij zich over de intenties van Poetin heeft vergist, en nu meer op de lijn van collega Goddeeris zit.

De Grauwe is één van de ruim 300 economen die de open brief³ van 20 maart 2023 aan de Amerikaanse topeconoom en UColumbia-hoogleraar Jeffrey Sachs⁴ hebben ondertekend. De groep ageert tegen “de historisch onjuiste voorstellingen en logische denkfouten in [zijn] betoog”. Euromaidan zou niets te maken hebben met de NAVO. Oekraïne zou geen pion zijn op het Amerikaanse geopolitieke schaakbord. Zonder internationale tussenkomst zou geen land ter wereld veilig zijn voor het kernbewapende Rusland. Poetin zou de Oekraïense kwestie willen oplossen door het land volledig te vernietigen en te annexeren. De VN zou verschrikkelijke Russische oorlogsmisdaden hebben gedocumenteerd, en niets zou wijzen op oprechte interesse in vrede. Ziedaar de geopolitieke kijk van De Grauwe op de Oekraïne-crisis.

Amerikaanse beleidsfouten

In een reactie stelt Sachs dat de brief zijn boodschap verkeerd weergeeft. Hij blijft bij zijn woorden, en nodigt geïnteresseerden uit om zijn essays over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne te (her)lezen. Hij stelt dat Amerikaanse beleidsfouten Oekraïne dreigen in een ‘Afghanistan 2.0’ te veranderen: enorme verwoestingen en een tragisch langdurige oorlog, dat is voor hem de realiteit. Een NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne is in zijn visie uitgesloten. “De oorlog heeft diepe wortels en had vele malen vermeden kunnen worden, zelfs tot in januari 2022”, aldus Sachs, die hoopt dat studenten een correcte versie van geschiedenis en achtergrond van het conflict leren kennen. “De regering-Biden is er eind 2021 niet in geslaagd om betekenisvolle diplomatie te bedrijven,” aldus nog Sachs.

Blijkbaar komt de vredelievende toon van Sachs bij hardliners niet goed over. Hij moet er voor hen het zwijgen toe doen.

Blijkbaar komt de vredelievende toon van Sachs bij hardliners niet goed over. Hij moet er voor hen het zwijgen toe doen. Een analyse leert dat de groep bestaat uit onevenredig veel Oekraïense academici, zowel woonachtig in Oekraïne zelf, als verbonden aan een universiteit in het Westen. Een telling (>10) levert op: 158 VS/Canada, 42 VK, 35 Oekraïne, 24 Scandinavië, 24 Oost-Europa en 11 Duitsland. Opvallend dat een topper als de in Oekraïne geboren Canadese UOttawa-professor Ivan Katchanovski, die in een peer reviewed paper⁵ zijn onderzoek publiceert naar de toedracht van Maidan, niet op de lijst voorkomt, evenmin als bijvoorbeeld UPrinceton professor Paul Krugman aan wie De Grauwe zich graag spiegelt, UColumbia-professor Joseph Stiglitz, of de Weense professor Philipp Heimberger.

Raadsel

In eigen land staat De Grauwe met deze open brief vrijwel alleen: enkel de in Rusland geboren en getogen ULB-professor Philip Ushchev heeft de brief ook ondertekend. Geen hardliners als Alexander Mattelaer (VUB), Sven Biscop (UGent), Jonathan Holslag (VUB) of Steven Van Hecke (KUL). En in Nederland tekende de Duitser David Schindler (UvT), de Italiaan Jacopo Mazza (Utrecht) en de Russische Olga Slivko (EUR). Niet een hardliner als Rob de Wijk (ULeiden), of economiehoogleraren als Harald Benink (UvT) of Peter Leeflang (UGroningen). Wat De Grauwe heeft bezield om de open brief te tekenen, is een raadsel. Heeft hij dat gedaan op aandringen van zijn acht collega’s aan de LSE die de brief hebben ondertekend? Wie zal het zeggen.

Over de doelstellingen van de Russische president Poetin zou hij eens het artikel ‘What Does Putin Want’ van 12 november 2007 van Scott Horton in Harper’s Magazine kunnen lezen.

Aan vrt-journalist Stefan Grommen vertrouwde De Grauwe eens toe dat vijf boeken zijn leven hebben veranderd en hij eigenlijk altijd een boek aan het lezen is. Welnu, mocht hij “Poetinisme. Een Russisch fenomeen” van Ruslandkenner KU Leuven-professor Katlijn Malfliet nog niet gelezen hebben, dan kan ik hem dat boek van harte aanbevelen. Over de doelstellingen van de Russische president Poetin zou hij eens het artikel ‘What Does Putin Want’ van 12 november 2007 van Scott Horton⁶ in Harper’s Magazine kunnen lezen. Een tweetal citaten daaruit:

“Hoe je het ook bekijkt, hoe kritisch je ook bent ten aanzien van Poetin en zijn duistere aspiraties, zijn presidentschap kan niet anders dan een succes worden genoemd. Poetin begreep duidelijk enkele fundamentele regels van staatsmanschap, met name het voordeel van het stellen van realistische, realiseerbare doelen en het bereiken daarvan. Op dit punt kon Bush geen groter contrast vormen.”

en

“Het lijkt mij dat Amerika een zeer zwak inzicht heeft in de persoonlijkheid en de politiek van Poetin. Dat is zelfs het geval voor de meeste deskundigen op het gebied van het buitenlands beleid die over hem schrijven.”

Gelauwerde econoom

Dat De Grauwe de bekendste en internationaal meest gelauwerde econoom van Vlaanderen wordt genoemd is terecht. Maar verdient zijn geopolitieke kijk op Rusland de schoonheidsprijs? Ik waag het te betwijfelen. Hij lijkt in zijn opvattingen eerder een geopolitieke havik van het niveau van zijn generatiegenoot, oud-secretaris-generaal van de NAVO Willy Claes, die mij vorig jaar in Antwerpen op een receptie in het kader van het slotevent van het educatief vredesproject “Tot de Kern” nog eens “onderwees” over Poetin en zijn ambities: onbetrouwbaar, nog altijd de KGB’er die droomt van een Tsarenrijk, en in stalinistische stijl zijn spierballen laat rollen.

Maar Poetin is er, anders dan zijn voor het Westen plooibare voorganger Boris Jeltsin, in geslaagd orde op zaken te stellen in zijn land. Hij weigert zich te onderwerpen aan de VS, en is daarmee een model voor de global majority. Dát is wat het Westen dwarszit.

*****

1 Het volledige citaat luidt: “Il faut imaginer Sisyphe heureux. Je vois cet homme redescendre d’un pas lourd mais égal vers le tourment dont il ne connaîtra pas la fin” (Je moet je Sisyphus gelukkig voorstellen. Ik zie deze man in zware maar gelijkmatige pas afdalen in de richting van de kwelling waarvan hij het einde niet zal weten). Voor Camus personifieert Sisyphus het ongeluk van de mens, de absurditeit van het leven. Maar Sisyphus is voor hem ook en vooral een vechter. Hij geeft niet toe aan wanhoop. Hij blijft zijn steen bergopwaarts rollen. Daarmee kiest hij, ondanks alles, voor het leven.

2 De Grauwe was één van de eerste topeconomen die openlijk wezen op serieuze ontwerpfouten van de eurozone. Zo zei hij al in 2013 dat de monetaire unie de ‘boom-bust’ cycli niet heeft kunnen ‘disciplineren’ en waarschijnlijk zelfs heeft verergerd, en de euro de bestaande stabilisatoren waar lidstaten over beschikten, heeft doen verdwijnen terwijl daar niets voor in de plaats kwam. Bron: “De wereld na Trump en Merkel. Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht”, p. 180-181.

3 De brief, die is geschreven door Economists for Ukraine, een mondiaal collectief van economen en academici die zich inzetten om de Russische invasie te beëindigen en Oekraïne weer op te bouwen, werd 20 maart 2023 op Berkeley Blog gepubliceerd door Yuriy Gorodnichenko, UCalifornië-hoogleraar economie.

4 Sachs laat zich onder meer inspireren door uitspraken van de legendarische Amerikaanse president John Kennedy, zie John F. Kennedy, Joe Biden en het Oekraïne-conflict

5 ‘The Maidan Massacre in Ukraine: Revelations from Trials and Investigation’, vrij vertaald: ‘Het Maidan-bloedbad in Oekraïne: onthullingen van het gerechtelijk onderzoek en experimenten’.

6 Scott Horton schrijft over juridische zaken en nationale veiligheid voor Harper’s Magazine. Als docent aan de Columbia Law School is hij gespecialiseerd in mensenrechtenwetgeving.