De twijfels van een Belgische opiniemaker (3)

Deel 3: Keert de baan­bre­ken­de ont­wa­pe­nings­geest van Nunn-Lugar weer?

THE GRAND KREMLIN PALACE, MOSCOW. Boris Yeltsin being awarded the Order of Merit for the Fatherland 1st Class. 30 November 2001. Photo: Presidential Press and Information Office,
http://www.kremlin.ru/events/photos/2001/11/39929.shtml (Wikimedia Commons).

*****

Het debat moet verder gaan dan het geschrapte INF-verdrag. Vrijwel alle wa­pen­be­heer­sings­ak­koor­den zijn af­ge­schaft. Een nieuw wa­pen­be­heer­sings­ini­tia­tief zal van China moe­ten ko­men.

Zoals in de inleiding van deel 1 vermeld, had een Belgische academicus vraagtekens gezet bij mijn bronnen over chemisch wapengebruik in Syrië en biolabs in Oekraïne. Aan een opiniestuk van Joseph Rodgers, een medewerker van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies (CSIS), hechtte hij meer geloof. In dat stuk ging het naast (1) chemisch wapengebruik in Syrië en (2) biolabs in Oekraïne, ook over de discussie tussen Washington en Moskou over (3) het INF-verdrag, dat uiteindelijk leidde tot de eenzijdige Amerikaanse uitstap. De rode draad was de beschuldiging dat de Russen zich bedienden van desinformatie om hun slag thuis te halen.

Hoewel mijn criticaster zich in onze contacten niet heeft uitgesproken over het derde issue, stel ik dat in dit deel 3 niettemin aan de orde. Het is een essentieel issue in wapenbeheersing, en Rodgers’ opmerkingen ter zake illustreren nog eens hoezeer hij de plank misslaat. Laat ons dus kijken naar de ‘tenlastelegging’ van de auteur over zijn derde casus:

Diplomatie en desinformatie: het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) verdrag

Het INF-verdrag van 1987 tussen de VS en de Sovjet-Unie verbood de twee landen om grond-gelanceerde kruis- en ballistische raketten met een bereik van 500-5.500 km te testen, te produceren of te bezitten. In 2013 stelde Washington Moskou voor het eerst vragen over de Russische Novator 9M729 (SSC-8) raket, een onderwerp dat de Amerikanen begin 2014 ook aan de orde stelden in het NAVO-wapenbeheersingscomité. In een reactie wees Rusland op veel talrijker Amerikaanse schendingen. Een rapport van juli 2014 spreekt over de Amerikaanse vaststelling dat Rusland zijn verplichtingen uit hoofde van het INF-verdrag had geschonden. Rusland reageerde met de beschuldiging dat het Amerikaanse Aegis Combat System in Roemenië niet in overeenstemming was met het verdrag.

Na een anoniem bericht in de New York Times riep de VS in november 2016 op tot een verificatiecommissie. Die leidde tot niets. In 2017 erkende Rusland het bestaan van de SSC-8 GLCM-raket, maar bagatelliseerde het bereik. In datzelfde jaar maakte de Noord-Atlantische Raad zich zorgen over ‘een Russisch raketsysteem’ en riep Moskou op tot openheid. Een jaar later kondigde de VS aan dat het zich uit het INF-verdrag zou terugtrekken. Moskou kreeg in december 2018 een ultimatum van zestig dagen om openheid van zaken te geven. Tegelijk hadden ook de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO Rusland beschuldigd het INF-verdrag te schenden. Rusland liet het ultimatum verlopen, de VS trok zich 2 augustus 2019 terug, waarna Rusland bevestigde dat het verdrag “formeel dood” was.

Deze hele geschiedenis ging gepaard met Russische desinformatie. Moskou stelde dat de opzegging de weg moest banen voor de ontwikkeling van aanvalswapens, de VS niet langer een betrouwbare wapenbeheersingspartner was en erop uit was om alle internationale wapenbeheersingsverdragen af te danken. Het bleef ontkennen het INF-verdrag te hebben geschonden en verweet de VS geen bewijs op tafel te hebben gelegd. De Amerikaanse beschuldigingen waren gebaseerd op bronnen die men niet kon ontbloten.

De auteur hamert op Russische desinformatie, maar is de VS dan onschuldig? De VS heeft zijn beschuldigingen nooit onderbouwd en zijn NAVO-partners nooit echt kunnen overtuigen. En ja, ook Moskou heeft aan de bel getrokken: de Mk41 lanceerrails van het Aegis-raketafweersysteem kunnen Tomahawks met een bereik van meer dan 1000 km afvuren, en ook de Amerikaanse bewapende drones in Europa schenden het akkoord. De situatie is dus genuanceerder dan de versie van de auteur. Sinds de start van het INF-verdrag in 1987 is de technologie sterk geëvolueerd en hebben zich ook andere spelers aangediend, waaronder China, dat hangende de opbouw van zijn nucleaire arsenaal geen belang heeft bij multilateraal wapenbeheersingsoverleg.

Vertrouwen

Maar waar het vooral aan ontbreekt, is vertrouwen. De russofobie van het Amerikaanse imperialisme dateert van het tsaristische tijdperk, maar verdween niet met de ontbinding van de Sovjet-Unie. Een aanverwant fenomeen is haat tegen de Russische president Poetin. Gewezen Amerikaans buitenlandminister Hillary Clinton speelt een belangrijke rol in het ontstaan daarvan. Voor Clinton had Poetin ‘geen ziel’ en lijken zijn stappen op ‘het optreden van Adolf Hitler in de jaren dertig’. En de Amerikaanse president Joe Biden beschuldigt Poetin zelfs onverbloemd van genocide. Van recente datum zijn westerse ‘wapenfeiten’ als de schorsing van Rusland uit de VN Mensenrechtenraad en het arrestatiebevel tegen Poetin door het Internationaal Strafhof (ICC).

Vandaag bereidt het Pentagon zich openlijk voor op een gewapend conflict. Een ‘gemeenschappelijke doctrine’ over nucleaire operaties die juni 2019 kort op internet verscheen, stelt dat ‘kernwapens doorslaggevend kunnen zijn voor het herstel van strategische stabiliteit.’ Blijkbaar werkt het Pentagon aan de ontwikkeling van een arsenaal ‘bruikbare’ mini-nukes. Die kunnen worden ingezet om het tij te keren in militaire confrontaties met grote rivalen. En als bonus: ze lokken geen grootschalige nucleaire uitwisseling uit die een einde maakt aan het leven op aarde, aldus de doctrine, die men inmiddels niet meer op het internet aantreft.

Het debat moet dus niet enkel gaan over het geschrapte INF-verdrag, maar over de afschaffing van vrijwel alle wapenbeheersingsakkoorden. Het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS)¹ publiceerde twee jaar geleden een interessant essay van de Amerikaanse senior academicus Steven E. Miller² dat een gedetailleerd historische overzicht geeft van de ups en downs van wapenbeheersing. Na tientallen jaren intensief diplomatiek overleg was tegen het einde van de jaren 90 een uitgebreide architectuur van multilaterale en bilaterale wapenbeheersingsregelingen tot stand gekomen die het gevaar van massavernietigingswapens moesten beperken. Intussen is die architectuur dus voor het grootste deel ontmanteld.

Het debat moet dus niet enkel gaan over het geschrapte INF-verdrag, maar over de afschaffing van vrijwel alle wapenbeheersingsakkoorden.

Aan de hand van het stuk van Miller stelde ik het volgende overzicht op:

1. Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT): het verdrag dat militaire en vreedzame kernexplosies verbood, werd niet van kracht na verwerping in 1999 door de Amerikaanse Senaat
2. Biological Weapons Convention (BWC): in 2001 verzette de regering-Bush zich tegen een aangescherpt verificatieprotocol uit dit verdrag dat biologische en toxinewapens verbiedt
3. Anti-Ballistic Missile (ABM) Treaty: in 2002 trok de VS zich terug uit dit verdrag dat het plaatsen van verdediging tegen strategische ballistische raketten verbood
4. Conventional Forces in Europe Agreement (CFE): in 2007 schortte Rusland de naleving op van de bepalingen die het militair evenwicht tussen de NAVO en het [in 1991 opgedoekte] Warschaupact op een lager bewapeningsniveau moesten brengen; in 2015 trok Rusland zich uit het verdrag terug
5. Cooperative Threat Reduction (CTR): in 2012 trok Moskou zich terug uit het baanbrekende post-Koude Oorlog programma dat voorzag in samenwerking van de voormalige rivalen uit de Koude Oorlog over hun kernwapenarsenalen
6. Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA): in 2018 trok de VS zich terug uit het nucleair akkoord met Iran
7. UN Arms Trade Treaty (ATT): binnen de VN onderhandeld instrument dat de internationale handel in conventionele wapens moest reguleren; nooit aangenomen
8. Intermediate Nuclear Forces Agreement (INF): ontbinding in 2019
9. Open Skies Treaty: in 2020 trok de VS zich terug uit het verdrag waarin landen elkaar toestemming geven om ongewapende observatievluchten uit te voeren boven het grondgebied van andere landen; een jaar later deed Rusland hetzelfde
10. New START Agreement: in januari 2021 verlengden de presidenten Biden en Poetin dit verdrag dat het aantal strategische kernkoppen beperkt tot 2026; een jaar geleden schortte Poetin de deelname aan het verdrag op en weigerde recent de dialoog te hervatten gegeven de militaire steun van Washington aan Oekraïne

Item 5, Cooperative Threat Reduction (CTR), verdient bijzondere aandacht. CTR was een plan van de Amerikaanse senatoren Sam Nunn en Richard Lugar om in de jaren negentig Rusland en andere voormalige Sovjetstaten te helpen bij het ontmantelen en opruimen van hun kernwapens. Het project kon rekenen op een financiering van ruim $1 miljard per jaar. In 1994 hadden Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne al hun arsenalen aan Rusland overgedragen. De VS investeerde ook in de verbetering van de communicatie tussen de Amerikaanse en Russische legers, de omvorming van de Russische defensie-industrie tot civiele industrieën, en in steun aan voormalige Russische nucleaire wetenschappers en ander militair personeel om een nieuwe job te vinden.

Samenwerking

Het Nunn-Lugar-programma was hoopgevend. In de periode 1992-1997 werd al het nucleaire materiaal veilig naar Rusland verplaatst. Amerikaanse functionarissen hielden toezicht op de ontmanteling van een groot deel van het Sovjet-kernwapenarsenaal en de veilige opslag van het restant. De samenwerking leidde tot een fameuze verbetering van de betrekkingen tussen de voormalige tegenstanders in de Koude Oorlog. Maar sommige congresleden hekelden de Amerikaanse financiële steun aan de Russische economie die de Amerikaanse veiligheid niet ten goede zou komen. Ook vreesden zij dat Rusland de Amerikaanse financiering voor militaire doeleinden zou gebruiken, zoals in de oorlog tegen separatistische rebellen in Tsjetsjenië.

De samenwerking leidde tot een fameuze verbetering van de betrekkingen tussen de voormalige tegenstanders in de Koude Oorlog.

Dit alles gebeurde tijdens het presidentschap van de plooibare Boris Jeltsin (1991-1999), een periode waarin de relaties met de VS overwegend vriendschappelijk waren. De grootmachten werkten samen om mondiale kwesties als wapenbeheersing, terrorismebestrijding en het conflict in Bosnië aan te pakken. Tijdens de tweede ambtstermijn van Jeltsin verslechterden de betrekkingen tussen de VS en Rusland. Per saldo bleef het wantrouwen van tijdens de Koude Oorlog hangen. Men moet niet naïef zijn: het Nunn-Lugar CTR-programma moest natuurlijk vooral Amerikaanse belangen dienen. Toch zien ettelijke analisten Nunn-Lugar als het Marshallplan voor nucleaire non-proliferatie. Helaas ontbreekt vandaag de wederzijdse animo van destijds om mondiale problemen op te lossen. Een gemiste kans.

Steven Miller is ook niet erg optimistisch. Rusland en de VS praten nog nauwelijks over wapenbeheersing. Het overleg over het Fissile Material Cutoff Treaty (FMCT), dat de productie van hoogverrijkt uranium en plutonium moet verbieden, ligt al tientallen jaren stil. Miller stelt vast dat de wereld gevaarlijker is geworden, en dus moet wapenbeheersing opnieuw op de agenda. Zijn hoop is gevestigd op internationale coalities die aansturen op behoud van wat er nog is, op herstel van wat verloren ging, en op maatregelen om de nieuwe uitdagingen aan te pakken. Hij denkt dat Europa hierin een belangrijke rol kan spelen: het heeft alle belang bij wapenbeheersing.

Keert de baanbrekende ontwapeningsgeest van Nunn-Lugar weer? Vandaag staan alle lichten op rood. Maar het kan verkeren. De wereld evolueert naar multipolaire machtsverhoudingen. Moeten we hopen op Europese ontwapeningsinitatieven? Ik vrees dat Miller valse hoop koestert. De EU mist het nodige geopolitieke kapitaal en is hopeloos verdeeld. Europese leiders kiezen ervoor de Unie geopolitiek te laten besturen door Washington. Een wapenbeheersingsinitiatief moet komen van andere wereldspelers. China komt daar het meest voor in aanmerking. Zodra het zijn bewapening op orde heeft.

*****

1 HCSS is een Nederlandse denktank. Op de lijst experts staan, afgezien van ULeiden-historicus Rob de Wijk en VUB-professor Jonathan Holslag, geen veelvuldig in de media optredende opiniemakers. HCSS maakt geen geheim van vier Nederlandse ministeries als afnemer. Een verzoek op grond van de Wet Open Overheid (Woo) levert een interessant overzicht op van betalingen van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken aan HCSS in de periode 2001-2023, voor een totaal van €6,1 miljoen.

2 Miller is directeur van het International Security Program van het Belfer Center for Science and International Affairs aan de Kennedy School of Government, een van de master-na-bacheloropleidingen aan Harvard University.

De twijfels van een Belgische opiniemaker (2)

Deel 2: Biolabs in Oekraïne

Central Public Health Reference Laboratory in Tbilisi, Georgia, opened on 18 March 2011. It has cost USD 100 million to build this biological research facility, which is designed to promote public and animal health through infectious disease detection and epidemiological surveillance. The facility was built by the United States Defense Threat Reduction Agency, a part of the U.S. Department of Defense, and has both Georgian and American staff. Photo: Q9k2C6J3 (Wikimedia Commons).

*****

Dat er – door de VS gesponsorde – biolabs waren in Oekraïne staat vast. De VS gaat niet in op legitieme vragen naar hun functie. Yours truly heeft één maal een (Chinese) bron geciteerd die spreekt over een Amerikaans biowapensprogramma.

In deel 1 stelde ik de vraagtekens aan de orde die een Belgische academicus had gezet bij mijn bronnen over chemisch wapengebruik in Syrië en biolabs in Oekraïne. Aan een opiniestuk van Joseph Rodgers, een medewerker van een Amerikaanse denktank, hechtte hij meer geloof. Ik stelde dat kritische vragen van mijn lezerspubliek altijd welkom zijn en ging gedetailleerd in op het eerste luik, de kwestie van het chemisch wapengebruik in Syrië. In mijn eindbesluit spitste ik het issue toe op de conclusies van twee antagonisten: die van de Britse journalist Robert Fisk die intensief veldonderzoek had gedaan, en die van de Amerikaanse denktankmedewerker die zich had beperkt tot deskresearch. Het eindoordeel liet ik aan de lezer.

In dit tweede deel diep ik de kwestie van de biolabs in Oekraïne uit. Op 7 maart verschijnt deel 3, dat gaat over de eenzijdige Amerikaanse uitstap uit het INF-verdrag van 1987. Dat verbood de VS en de Sovjet-Unie om grond-gelanceerde kruis- en ballistische raketten met een bereik van 500-5.500 km te testen, te produceren of te bezitten.

*****

Desinformatiecampagne

Aan dit luik besteedde Rodgers betrekkelijk weinig woorden. Ook hier viel hij met de deur in huis: aan de vooravond van de invasie in Oekraïne moest een langdurige desinformatiecampagne de militaire interventie rechtvaardigen. In de campagne werd beweerd dat de VS in Oekraïense laboratoria biologische wapens ontwikkelde om die tegen Rusland in te zetten. De campagne werd gesteund door China. De realiteit volgens de auteur was dat het Defense Threat Reduction Agency (DTRA) in het kader van het Biological Threat Reduction Program investeert in biologisch onderzoek in verschillende laboratoria in Oekraïne. Dit onderzoek stuurt niet aan op biologische wapens, maar ontwikkelt medische tegenmaatregelen en verbeterde bioveiligheid, biobeveiliging en biobewaking, aldus Rodgers.

Volgens de auteur stelden de Russische en Chinese buitenlandministers op 7 oktober 2021 hun zorgen aan de orde in de VN Algemene Vergadering over de Biological Weapons Convention (BWC), zorgen die de Russische president Vladimir Poetin en de Chinese president Xi Jinping herhaalden in een gezamenlijke verklaring ter gelegenheid van de Olympische Winterspelen. Ook bekende Amerikaanse stemmen als Tucker Carlson, Steve Bannon en Alex Jones deden een duit in het zakje. Op 6 april 2022 belegde Rusland een informele bijeenkomst van de VN-Veiligheidsraad ter zake en op 29 juni riep Rusland op tot een formele overlegvergadering op grond van artikel V van de BWC. Dit overlegproces begon op 26 augustus en werd in september afgesloten, zonder tot formele conclusies te zijn gekomen.

Washington verspreidde infofiches over de aard van Amerikaanse laboratoria in het buitenland, maar deze konden niet goed concurreren tegen de desinformatie op sociale media, omdat veel Amerikanen er zelf niet in geloofden.

De desinformatiecampagne ging gewoon door, en sloeg aan na verspreiding via de sociale media door het Amerikaanse publiek, met name door aanhangers van extreemrechts. Washington verspreidde infofiches over de aard van Amerikaanse laboratoria in het buitenland, maar deze konden niet goed concurreren tegen de desinformatie op sociale media, omdat veel Amerikanen er zelf niet in geloofden. Het antwoord van het DTRA op de Russische disinformatieaanvallen scoorde ook minder goed omdat die niet werd gesteund door grote opiniemakers, aldus Rodgers tenslotte.

*****

Beoordeling

Laat ons dit relaas beoordelen. Volgens de geschiedschrijving ging de Russische beslissing om Oekraïne binnen te vallen niet om zorgen over biolabs, maar om een militair-strategische bedreiging. Oekraïne was al de facto lid van de NAVO. Een de jure lidmaatschap zou de stationering van nuclear capable NAVO-raketten aan de Russische grens met zich meebrengen die Moskou in 5 minuten zouden kunnen vernietigen, te kort voor de Russen om hun raketschild te activeren. En wie kan zich voorstellen dat een supermogendheid die vrijwel continu in oorlog is, enkel defensieve motieven heeft voor de biolabs? Dat de PR-campagne die de VS inzette tegen ingebeelde desinformatie niet aansloeg omdat “veel Amerikanen er zelf niet in geloofden” en “niet werd gesteund door grote opiniemakers”, is veelzeggend.

En wie kan zich voorstellen dat een supermogendheid die vrijwel continu in oorlog is, enkel defensieve motieven heeft voor de biolabs?

Wat heb ik geschreven over Amerikaanse biolabs in Oekraïne? Welke bronnen heb ik daarbij gebruikt? Waar kan mijn criticaster zich aan storen? Welnu, het thema komt voor het eerst aan bod in mijn boek ‘De wereld na Trump en Merkel, Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht’. In hoofdstuk 1.1, p. 29-30, onder het hoofd ‘Amerikaanse biologische laboratoria in derde landen’ wijdde ik er de volgende twee alinea’s aan:

Op 10 juli 2020 verscheen een artikel op de website van het Russische persagentschap Tass¹, waarin ex-premier Dmitry Medvedev vragen opwerpt over Amerikaanse biologische laboratoria in derde landen. Daar bestaat de grootste geheimzinnigheid over. Als er geen openheid is over een Amerikaanse biologisch researchprogramma kan dat alleen maar achterdocht opwekken, aldus Medvedev. Eerder uitte Moskou bij herhaling zijn bezorgdheid over Amerikaanse biologische laboratoria in de buurlanden Georgië en Oekraïne. De Russische permanente vertegenwoordiger bij de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), Alexander Loekasjevitsj, wees op het gebrek aan transparantie over deze activiteiten, zoals die waarover de Oekraïense en Georgische autoriteiten slechts beperkte controle hebben. Loekasjevitsj herinnerde aan lekken in de media, en suggereerde dat deze laboratoria, onder het mom van strijd tegen infectieziekten, geheime experimenten uitvoeren met zeer gevaarlijke ziekteverwekkers, waaronder de veroorzakers van pest en ebola.

Eerder had ook China aangedrongen² op transparantie over het Amerikaanse biowapensprogramma nadat het Witte Huis niet was ingegaan op een petitie³ om uitleg over de tijdelijke sluiting van Fort Detrick⁴, een militair onderzoekslaboratorium voor infectieziekten in Frederick, Maryland [VS]. De indieners wezen op een reeks incidenten in de periode tussen het uitbreken van COVID-19 en de sluiting. Zo zouden in augustus 2019, direct na de sluiting, ruim 10.000 mensen in de VS gestorven zijn aan griep.⁵ Was het lab betrokken bij COVID-19, en is het toeval dat veel Engelstalig nieuws over de sluiting van Fort Detrick werd verwijderd in volle coronacrisis, zo vroegen de indieners. Fort Detrick, dat onderzoek doet naar ziekteverwekkend materiaal zoals ebola, werd juli 2019 tijdelijk gesloten nadat de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention een kortgeding hadden aangespannen. De klachten betroffen onder andere het niet volgen van lokale procedures, het achterwege blijven van bijscholing van werknemers, en het feit dat het afvalwaterzuiveringssysteem niet voldeed aan de normen.

Afgezien van het gebruik van de term ‘biowapensprogramma’ door Global Times is de kwestie van mijn bronnen in deze paragrafen niet van belang. De essentie is de Russische en Chinese vraag aan Washington om transparantie over hetgeen er zich afspeelt in biologische laboratoria in derde landen en in de VS. Die vragen zijn alleszins legitiem, juist omdat de VS daar zo geheimzinnig over deed, terwijl conform de Biological Weapons Convention (BWC)⁶ van 1975 lidstaten verplicht zijn transparantie te betrachten over hun biologische researchactiviteiten.

De essentie is de Russische en Chinese vraag aan Washington om transparantie over hetgeen er zich afspeelt in biologische laboratoria in derde landen en in de VS.

Op ‘Geopolitiek in context’ en ‘De Wereld Morgen’ heb ik over dit issue het volgende geschreven:

(1) 27 december 2023 in ‘Het eminente gedachtegoed van Alfred de Zayas‘

“Het stilzwijgen van de VN over de sabotage van Nord Stream is even oorverdovend als die rond de 40 Amerikaanse biolabs in Oekraïne.”

(2) 16 mei 2022 in ‘De nachtmerrie van het Westen: verlies van het imperium‘

“Een video van Le Monde toont hoe een Oekraïens ‘vrijwilligersbataljon’ Russische krijgsgevangenen martelt, en Rusland publiceerde over het Amerikaanse militaire biologische ‘onderzoek’ in Oekraïne dat overal vragen oproept.”

(3) 15 april 2022 in ‘Poetin: paria of profeet?‘

“Voor de Russen zijn de leugens van het Westen een teken van zwakte. Het Westen probeert met harde propaganda zaken te verdoezelen. Zo is er de case van de Oekraïense laboratoria die in samenwerking met de VS werken aan biologische wapens en waar Washington geen goede verklaring voor kon geven.”

(4) 7 maart 2022 in ‘De oorlog in Oekraïne; een analyse‘

“Een samenvatting: Rusland heeft bewijzen in handen over de productie van biologische wapens in Oekraïense laboratoria in samenwerking met de VS. Dergelijke wapens werden opgeslagen in strijd met internationale verdragen. Juist voor de start van de Russische inval heeft Oekraïne deze illegale biologische wapens vernietigd. Rusland heeft ook daarvan bewijzen in handen, en zal deze publiceren.”

(1) is een uitspraak van de Amerikaanse mensenrechten- en internationaal recht-expert Alfred de Zayas, wiens geloofwaardigheid niet ter discussie staat. De Zayas heeft het over het bestaan van Amerikaanse biolabs, niet over een eventuele militaire doelstelling van die laboratoria. In (2) citeer ik Russische bronnen die vragen stellen bij de betrokkenheid van het Pentagon bij biologisch onderzoek in Oekraïne, vragen waar Washington nooit serieus op is ingegaan. De link onder de woorden ‘biologische wapens’ in (3) verwijst naar mijn artikel ‘De oorlog in Oekraïne; een analyse’ dat in (4) aan de orde komt.

In (4) laat ik de Russische militaire woordvoerder Igor Konoshenkov aan het woord, wiens boodschap in het Russisch werd vertaald door de in Brussel gestationeerde Amerikaanse Rusland-expert Gilbert Doctorow. Ik plaatste er de volgende kanttekening bij: “Het is hallucinante informatie uit een bron die niet voor iedereen geloofwaardig zal zijn.” Navraag bij Doctorow leert dat hij sindsdien niets voorbij heeft zien komen dat verband houdt met de Russische beschuldigingen. Tegelijk liet hij mij weten dat de Russen op 11 februari zeiden dat zij bewijs hebben dat de westerse farmaceutische industrie bio-experimenten heeft uitgevoerd op jongeren in Marioepol, Oekraïne.

Zwak

Samenvattend vind ik de argumentatie van Rodgers in dit luik zwak. Hij koppelt de legitieme maar onbeantwoorde Russische en Chinese vragen aan de stroom berichten op sociale media, berichten die een eigen leven konden gaan leiden door het Amerikaanse stilzwijgen. Hij doet uitspraken over de Russische motieven om Oekraïne binnen te vallen en over de aard van de Amerikaanse biolabs aldaar die hij op geen enkele manier staaft. Weten we dan wél wat er gaande was in de biolabs in Oekraïne? Neen. Washington geeft geen openheid van zaken. Deze informatie zal wel voor vele tientallen jaren geclassificeerd blijven. En blijkbaar wachten de Russen het juiste moment af om hun kaarten op tafel te leggen.

Wie weet waar mijn criticaster zich aan kan hebben gestoord, mag het zeggen. En het staat een ieder vrij om zelf met kritiek te komen over mijn berichtgeving over dit issue, of over eender welk ander.

Tenslotte een verwijzing naar aanvullende bronnen die mijn berichtgeving kunnen toelichten.

1. Alison Young en Nick Penzenstadler, 28 mei 2015: ‘Inside America’s secretive biolabs‘, https://eu.usatoday.com/story/news/2015/05/28/biolabs-pathogens-location-incidents/26587505/
2. Oliver Stone (filmproducent) en Igor Lopatonok (regisseur), 16 juni 2016 (première): Ukraine on Fire (docufilm), https://geopolitiekincontext.wordpress.com/ukraine-on-fire/
3. Kevin Reed, 11 maart 2022: ‘US media continues coverup of State Department admission of biological weapons labs in Ukraine‘, https://www.wsws.org/en/articles/2022/03/11/1566-m11.html
4. Kevin Reed, 11 maart 2022: ‘More stonewalling by the White House and US media about the Ukrainian biolabs‘, https://www.wsws.org/en/articles/2022/03/12/biod-m12.html
5. Jennifer Rigby en Jonathan Landay, 11 maart 2022: ‘WHO says it advised Ukraine to destroy pathogens in health labs to prevent disease spread‘ https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-who-says-it-advised-ukraine-destroy-pathogens-health-labs-prevent-2022-03-11/
6. Kevin Reed, 14 maart 2022: ‘Former Democratic Party congresswoman Tulsi Gabbard attacked for demanding the US shut down Ukrainian biolabs‘, https://www.wsws.org/en/articles/2022/03/15/tuls-m15.html

*****

1 ‘US biological laboratories in third countries raise suspicions – ex-PM Medvedev‘, Tass, Russian news agency, 10 juli 2020, https://tass.com/politics/1177017

2 Sheng, Yang: ‘China, Russia can initiate probe of US bio-labs‘, in Global Times, 14 mei 2020, https://www.globaltimes.cn/content/1188405.shtml

3 Shumei, Leng: ‘US urged to explain military lab shutdown‘, in Global Times, 15 maart 2020, https://www.globaltimes.cn/content/1182694.shtml

4 Fort Detrick werkte in opdracht van de regering-Trump ook aan een vaccin tegen Covid-19. In 2008 kwam het instituut in het nieuws nadat een van de wetenschappers werd verdacht van de antraxaanval per brief in 2001 tegen Amerikaanse media en ministeries. Na de Tweede Wereldoorlog voerde Fort Detrick het geheime Project MK Ultra uit. Het psycho-chemicaliën-project was het geesteskind van CIA-directeur Allen Dulles, geïnspireerd door de gevangenneming in Korea in 1953 van Amerikaanse piloten die hadden bekend antrax te hebben ingezet in de oorlog. Dulles verkondigde dat ze waren gehersenspoeld door de communisten, en de VS dus zijn eigen hersenspoelingsprogramma moest ontwikkelen. Uit een later rapport van zijn eigen hand bleek dat zijn bewering pure Koude Oorlog fantasie was. Officieel was het programma gericht op ‘onderzoek en ontwikkeling van chemische, biologische en radiologische materialen die kunnen worden gebruikt bij clandestiene operaties om menselijk gedrag te beheersen’. Het vertakte zich in 149 subprojecten, waarbij meer dan 80 instellingen betrokken waren, waaronder universiteiten, ziekenhuizen, gevangenissen en farmaceutische bedrijven in de VS en Canada. Biochemicus Frank Olson was één van de 180 artsen en onderzoekers die spijt heeft betuigd over zijn deelname aan deze illegale experimenten. Dat kostte hem zijn leven. Bron: Jing, Ceng : ‘The mind-blowing history at Fort Detrick’, in China Global Television Network (CGTN), 12 mei 2020, https://news.cgtn.com/news/2020-05-12/The-mind-blowing-history-at-Fort-Detrick-Qr1cLbK0dW/index.html

5 Deze verklaring kon niet worden geverifieerd. Navraag bij de auteur bleef onbeantwoord, en elke poging om op Google te zoeken naar mortality data (sterftecijfers) in de maand augustus, in de VS of in de staat Maryland waar Fort Detrick is gelegen, liep op niets uit.

6 De Biological Weapons Convention (BWC) van 1975, waar de VS, Rusland en China bij zijn aangesloten, is grotendeels dode letter gebleven. Op de derde evaluatieconferentie in 1991 werd de reikwijdte uitgebreid en moesten staten o.a. offensieve en defensieve biologische onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma’s sinds 1 januari 1946 declareren. Deze initiatieven zijn grotendeels mislukt. De in 1994 ingestelde Ad Hoc Group moest een juridisch bindend protocol voor de BWC onderhandelen. In juli 2001 verwierp de VS het ontwerp van de groep en alle verdere onderhandelingen, met het argument dat het ontwerp een maat voor niets was en de nationale veiligheid en commerciële belangen van de VS zou kunnen schaden. De VS was vervolgens het enige lid dat voor opheffing van het mandaat van de groep was. Bron: Arms Control Association: ‘The Biological Weapons Convention (BWC) At A Glance‘.

De twijfels van een Belgische opiniemaker (1)

Deel 1: Chemisch wapengebruik in Syrië

Enhanced chemical, biological, radiological and nuclear team members place a tamper-proof seal over a liquid sample during training on the USS Essex, Nov. 16, 2006. U.S. Marine Corps photo by Sgt. Ronoldson Slim (Wikimedia Commons).

*****

Een Belgische academicus zet vraagtekens bij mijn bronnen. Aan een opiniestuk van een junior medewerker van een Amerikaanse denktank hecht hij meer geloof. Aan de lezer om zijn/haar conclusies te trekken.

‘Een onafhankelijke vierde macht¹ is essentieel in een gezonde democratie’. Dat was de titel van een vorig artikel waarin ik stelde dat de Amerikaanse internationaal recht-expert Alfred de Zayas bewijst dat opiniemakers zich met succes kunnen verweren tegen de druk van de politiek. In een reactie verbasterde één van mijn contacten gekscherend De Zayas’ naam tot Alfred J. Kwak, een kleine, gele eend uit een kindermusical uit 1976. Mijn contactpersoon, een Belgische academicus, gematigd en consequent opiniemaker, klankbord van yours truly en trouw volger van ‘Geopolitiek in context’, kwam recent met kritiek: een Amerikaans artikel over chemisch wapengebruik in Syrië en biolabs in Oekraïne overtuigde hem meer dan de bronnen die ik gebruik.

Eerder stemden mijn contactpersoon en ik de violen over het schuldig verzuim van VRT-journalist² Jan Balliauw³, die het conflict in Oekraïne een ‘existentiële’ oorlog voor het Westen noemde (om zijn gehoor voor te bereiden op een langdurige oorlog en onderhandelen als naïef te bestempelen), over stafchef Michel Hofman, die waarschuwde voor oorlog met Rusland (kans daarop: nihil) en over KUL-professor Ria Laenen, die denkt dat Poetins beleid gericht is op het herstel van Rusland als grootmacht en bijbehorende invloedssfeer (waarvoor geen enkel bewijs). Maar over het opblazen van de Russische Nord Stream⁴ gaspijpleidingen in de Oostzee op 26 september 2022 konden we het niet eens worden: hij wees resoluut Poetin met de vinger, ik hield het op Biden.

Niet peer-reviewed

Terug naar het Amerikaanse artikel. Het bleek te gaan over ‘Information Pollution and What It Means for Arms Control’ van Joseph Rodgers, Associate Director and Associate Fellow, Project on Nuclear Issues, bij het Center for Strategic and International Studies (CSIS). Twee zaken vallen onmiddellijk op: (1) het stuk is niet peer-reviewed, dus niet wetenschappelijk getoetst, en (2) het CSIS is schatplichtig⁵ aan bedrijven en overheid, en moet dus standpunten innemen die bedrijfsleiders en overheid welgevallig zijn. Mijn spontane reactie was: “dit is nep! Wie de White Helmets citeert en zwijgt over de politisering van de OPCW⁶ is voor mij niet geloofwaardig. Victoria Nuland heeft de aanwezigheid in Oekraïne van Amerikaanse biolabs bevestigd”.

Het CSIS is schatplichtig aan bedrijven en overheid, en moet dus standpunten innemen die bedrijfsleiders en overheid welgevallig zijn.

Dat een opiniemaker als de onderhavige twijfelt over het wereldgebeuren en mij het vuur aan de schenen legt, is positief. Niemand heeft de wijsheid in pacht, en wie bereid is zijn opinie met een open geest ter discussie te stellen, verdient respect. De meeste van zijn collega’s reageren in het debat met een anders verwoorde herhaling van hun standpunt, of doen mijn kijk op zaken achteloos af als complottheorie. Sommigen beperken zich bij het signeren van hun boek tot een bedankje voor mijn “kritische beschouwingen”, anderen blokkeren mij op X (het vroegere Twitter) of dreigen daarmee. Vaak reageert men gewoon helemaal niet.

In dit eerste deel ga ik in op het chemisch wapengebruik in Syrië. De kwestie van de biolabs in Oekraïne verhuist naar deel 2 dat op 4 maart verschijnt.

Rodgers’ tenlastelegging: (1) chemische wapens in Syrië

De auteur zet onmiddellijk de toon: Russische desinformatiecampagnes ondermijnen het vertrouwen in wapenbeheersing, de [Syrische] aanval met chemische wapens in Douma heeft de Conventie tegen Chemische Wapens uitgehold, Russische desinformatie over nep-Oekraïense laboratoria voor biologische wapens heeft het vertrouwen in de Biological Weapons Convention (BWC) ondermijnd, Russische desinformatiecampagnes hebben de ineenstorting van het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF)-verdrag beïnvloed.

Geen greintje onderbouwing, noch uitleg welk belang Rusland erbij heeft om ‘het vertrouwen in wapenbeheersing te ondermijnen’. De indruk wordt gewekt als zou Rusland, met een defensiebudget 2023 van $351 miljard, het willen opnemen tegen de NAVO, dat in 2023 in totaal $1.264 aan defensie uitgaf, bijna 4 maal zoveel. Verschillende Amerikaanse beleidsverantwoordelijken stellen voortdurend dat Rusland de oorlog in Oekraïne heeft verloren. Vreemd genoeg waarschuwen ze tegelijk voor een scenario waarin Rusland heel Oekraïne zou bezetten en ook geïnteresseerd is in Oekraïense buurlanden. Vreemd, omdat Rusland al moeite genoeg heeft met de bezetting van een deel van zijn buurland. Rusland heeft niet de ambitie, noch de capaciteit om delen van Oost-Europa bezet te houden.

Geen greintje onderbouwing, noch uitleg welk belang Rusland erbij heeft om ‘het vertrouwen in wapenbeheersing te ondermijnen’.

Rodger’s tenlastelegging kan als volgt worden samengevat:

Op 7 april 2018 voerde het Syrische leger twee aanvallen met chemische wapens uit in Douma, Syrië. Als reactie lanceerde Israël twee dagen later een luchtaanval op een Syrische luchtmachtbasis en een week na het incident de VS, het VK en Frankrijk een gezamenlijke aanval op Syrische overheidsinfrastructuur. Een Russische en Syrische desinformatiecampagne moest de aanval ontkennen. De Atlantic Council (AC) wijst op druk, overwegend desinformatief, verkeer op de social media en het Center for Nonproliferation Studies (CNS) op pogingen om de OPCW en de Witte Helmen in diskrediet te brengen. Eén en ander viel samen met demarches om de onderzoeksmissie van de OPCW, die uiteindelijk 14 april 2018 doorging, te vertragen.

Ook online activisten, propagandablogs, vooraanstaande academici en militairen werden actief. Gemanipuleerde journalistiek en complottheorieën deden de ronde. In oktober 2019 publiceerde WikiLeaks ongeautoriseerde rapporten van twee ‘klokkenluiders’ die het eindrapport van de OPCW van 1 maart 2019 betwistten. Na een onafhankelijk onderzoek bleef de OPCW bij haar bevindingen. Open source intelligence (OSINT)-onderzoek door het research-collectief Bellingcat wees op een aanval met chloorgas, gedropt vanuit een helikopter afkomstig van de Syrische vliegbasis Dumayr. Op 24 juni 2018 publiceerde de New York Times gelijkaardige bevindingen. Deze OSINT-resultaten zijn geloofwaardige bronnen die beleidsmakers terecht hanteerden in hun verweer tegen de desinformatie, aldus tenslotte Rodgers.

Propaganda

Mijn oordeel over het relaas van Rodgers kan kort zijn. Dit is pure propaganda. Eerst en vooral: hij moet voor wat desinformatie betreft de hand in eigen boezem steken. De VS beschikt over de meest geavanceerde en effectieve propagandamachine ooit, en werkt zo complex dat men meestal niet eens weet dat hij bestaat. De machine staat in zijn hoogste versnelling en wordt intensief ingezet. Ook in de vorm van opiniestukken op het CSIS-platform.

De VS beschikt over de meest geavanceerde en effectieve propagandamachine ooit, en werkt zo complex dat men meestal niet eens weet dat hij bestaat.

De militaire reacties van Israël, de VS, het VK en Frankrijk zijn inbreuken op het internationaal recht: geen onderzoek naar de feiten, geen zelfverdediging, geen VN-mandaat. AC, noch CNS, zijn referenties: AC is rabiaat anti-Rusland en CNS probeert de Witte Helmen te verdedigen die de onafhankelijke onderzoeksjournalistiek-website The Grayzone overtuigend heeft ontmaskerd: een door de VS, het VK, de NAVO en Golfstaten gefinancierde organisatie. De OPCW-missie ging 14 april 2018 door, een week na de feiten. Dat de inspecteurs vertraging opliepen is begrijpelijk. De missie moest immers door oorlogsgebied reizen. Zoals Rodgers zelf vermeldt, kwam een VN-verkenningsteam onder vuur en moest terugkeren.

Over de betwisting van het OCMW-eindrapport heeft voormalig OPCW-chef José Bustani serieuze opmerkingen gemaakt. Ook De Wereld Morgen-redacteur Lode Vanoost spreekt duidelijke taal: “Gifgasaanval Douma was opgezet spel, media zwijgen”. En wie nog altijd twijfelt, moet eens kijken naar het verslag in de Britse kwaliteitskrant The Independent van de legendarische journalist Robert Fisk⁷, die in een zeer vroeg stadium de ‘plaats delict’ bezocht. Hij sprak daar met Dr. Assim Rahaibani, die als arts werkte in de kliniek waar de video’s werden gemaakt met kokhalzende kindjes. Rahaibani liet weten dat de ‘spelers’ niet leden aan gasvergiftiging, maar aan hypoxie⁸. De ziekenhuisscène was gefingeerd, aldus ook de gereputeerde BBC-verslaggever Riam Dalati, die het incident ter plaatse heeft onderzocht.

Bronnen

Tenslotte Rodgers’ opmerkingen over open source intelligence. OSINT is een onderzoeksmethode die gemakkelijk kan worden gemanipuleerd. Men gebruikt bronnen die de gewenste uitkomst dienen. Die bronnen worden niet geopenbaard. Het resultaat van wat als ‘digitaal forensisch onderzoek’ moet doorgaan, mist duiding van journalistiek onderzoek ter plaatse. En voor wat Bellingcat betreft, dat research-collectief is al geruime tijd geleden afdoende ontmaskerd als propaganda-instrument van westerse mogendheden. Zie bijvoorbeeld hier, hier, of hier. Hoe Bellingcat zo precies kan wijzen op een aanval vanuit een helikopter afkomstig van de Syrische vliegbasis Dumayr is een raadsel. De Nederlandse kwaliteitskrant NRC nam het bericht over, zij het met de kanttekening “vermoedelijk ging het ongeveer zo”.

Laat ons dit issue toespitsen op twee antagonisten. Een doorgewinterde, vloeiend Arabisch sprekende, Britse journalist, die in een vroeg stadium ter plaatse onderzoek deed en daar met tal van mensen sprak, en dat buiten het toeziend oog van een afgevaardigde van het Syrische ‘regime’, waarvan de president, Bashar al-Assad, op initiatief van de Amerikaanse president Barack Obama, ‘weg’ moest. En een junior medewerker van een Amerikaanse denktank die schatplichtig is aan overheid en multinationals, die onder toeziend oog van zijn superieuren nog eens aandacht moest vragen voor een vervlogen incident in de door een proxy-oorlog geteisterde Syrische stad Douma, dat stante pede door het Westen met militaire middelen werd afgestraft.

Wie is geloofwaardiger? Aan de lezer om zijn/haar conclusies te trekken.

*****

1 Met ‘vierde macht’ duidt men machten aan die buiten de traditionele trias politica vallen. Men definieert het begrip best ruimer dan de rol van de media in de samenleving. Ook regelmatig in de media verschijnende academici, (hoge) militairen en ambtenaren vallen onder deze categorie.

2 Jan Balliauw is als Oost-Europa-expert in dienst van vrtNWS, de nieuwsdienst van de Vlaamse openbare omroep, die zich afficheert als “betrouwbaar, helder en prikkelend”.

3 Balliauw zat 20 februari 2014 tijdens het bloedbad op Maidan Nezalezhnosti, het Onafhankelijkheidsplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev, op de eerste rij, maar zwijgt nog altijd over de échte toedracht. Door het Westen gesponsorde neonazi-milities hadden de protesten geïnfiltreerd. Toen de milities regeringsgebouwen hadden bezet, was de coup geslaagd.

4 Nord Stream was een ernstige oorlogsdaad tegen de EU. De gevolgen zijn desastreus voor Europese industrie, economie, welvaart en energiezekerheid.

5 Bedrijven dragen voor 32% bij in de financiering van CSIS, de overheid voor 25%, stichtingen voor 24%, en overige bronnen voor 19% (gegevens boekjaar 2022). In de Raad van Bestuur zitten topmensen van Amerikaanse ‘big business’ investeringsbedrijven, wapenfabrikanten, informaticabedrijven, financiële instellingen, olieproducenten en mainstream media, zoals Blackstone, Boeing, CBS, ExxonMobil, General Atlantic, General Dynamics, Microsoft en Wells Fargo.

6 De Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) is de internationale chemische waakhond, die als doel heeft chemische wapens uit de wereld te bannen.

7 Fisk behoort tot het slinkende type onderzoeksjournalist, die net als topjournalisten John Pilger en Seymour Hersh er niet voor terugschrokken om de officiële toedracht van tal van zaken aan de kaak te stellen.

8 Dr Assim Rahaibani: “De patiënten werden niet overmand door gas, maar door zuurstofgebrek in de met afval gevulde tunnels en kelders waarin ze woonden, tijdens een nacht vol wind en zware beschietingen die een stofstorm veroorzaakten. Mensen kwamen binnen met hypoxie en zuurstofverlies. Toen riep iemand aan de deur, een ‘Witte Helm’, ‘Gas!’, en er ontstond paniek. Mensen begonnen water over elkaar heen te gooien. Ja, de video is hier opgenomen, hij is echt, maar wat je ziet zijn mensen die lijden aan hypoxie, geen gasvergiftiging.’

U.S.-led covert regime change operations: shockingly routine

*****

The US toppled Pakistani Prime Minister Imran Khan. The right to interventionism that the US claims is well established worldwide.

In the above episode of Judging Freedom, Andrew (Judge) Napolitano talks with renowned Columbia University professor Jeffrey Sachs¹ about the current situation in major flashpoints in the Middle East and Asia. The EU is offering Ukraine an additional support package of €50 billion for the period 2024-2027. The ruling by the world’s highest court, the International Court of Justice (ICJ) in The Hague, does not appear to have dampened the Netanyahu government’s behaviour. In Pakistan, political opponents are imprisoned for ten years on trumped-up charges. President Biden and his Secretary of State are facing demonstrations from angry citizens, and Robert F. Kennedy Jr. says that if he becomes president, he will stop the war in Ukraine, but not the carnage in Gaza.

Europe has entered a recession because of the sanctions on Russia. It is adopting policies that are extremely unpopular with the people of Europe. The approval ratings of people like Chancellor Scholz of Germany are in the low 20s, and that’s generally true across Europe. Victor Orban of Hungary is not alone now, because the government of Slovakia is now also saying that the war in Ukraine needs to end at the negotiating table. The politics in the European Union are absolutely against this war, but the leaders have been falling into line with the US. All along they’ve not said a word about negotiations. They are blind to the fact that Ukraine is being demographically destroyed step by step. It loses territory and millions of citizens have fled to Russia or the EU, or are displaced internally.

Victor Orban of Hungary is not alone now, because the government of Slovakia is now also saying that the war in Ukraine needs to end at the negotiating table.

Another topic was the overthrow of Pakistani Prime Minister Imran Khan. This fits within American foreign policy: the US wants to decide who governs any other country if that country is challenging the US. Sachs wrote a fascinating piece in Common Dreams, arguing that the US was complicit in the trumped-up charges against Imran Khan, the former cricket star who was the very popular elected prime minister until he has been sentenced to 14 years on two absurd charges of crimes that he couldn ’t possibly have committed. Did the United States engineer the removal of prime minister Khan and his banishment to a Pakistan prison? Does the US still do things like that? It seems this is the point of Sachs’ article which the New York Times refused to publish.

In Sachs’ view, to understand American foreign policy one should understand the concept of covert regime change. The US doesn’t think about how to have diplomacy with another government, but about how to replace it. This has been a string of complete disasters stretching back more than 70 years, when in 1947 the CIA was established. It had two different tasks: (1) intelligence, i.e. analysis, understanding the world, and (2) covert operations. Basically, the CIA has been a lawless extension of the White House, the Pentagon and the security establishment generally. By a realist account, there have been 80 or more covert regime change operations by the US. They are illegal, fundamentally contrary to the UN Charter and the principle of non-intervention.

The US doesn’t think about how to have diplomacy with another government, but about how to replace it.

The right to interventionism that the US claims is so well established worldwide that Belgian opinion maker David Criekemans unceremoneously proclaimed that the American decision to remove² all forces from Afghanistan was “the biggest strategic blunder of this century”. Criekemans was afraid of a Taliban takeover, which happened after all. “The West must drain the Taliban economically and financially, and find out the source of all their weapons. To this end, the Pakistani government in particular must be put under pressure,” says Criekemans, a lecturer in international politics at the University of Antwerp and a Senior Associate Fellow at the Egmont Institute, the mouthpiece of the Belgian Ministry of Foreign Affairs.

Below is the article by professor Sachs that forms the basis of his interview with Napolitano and the above paragraphs.

*****

The US Toppling of Imran Khan

By JEFFREY D. SACHS Feb 01, 2024 Common Dreams (Creative Commons CC BY-NC-ND 3.0)

Covert regime change strikes again. This time in Pakistan.

A principal instrument of U.S. foreign policy is covert regime change, meaning a secret action by the U.S. government to bring down the government of another country. There are strong reasons to believe that U.S. actions led to the removal from power of Pakistan’s Prime Minister Imran Khan in April 2022, followed by his arrest on trumped-up charges of corruption and espionage, and sentencing this week to 10 years imprisonment on the espionage charge. The political objective is to block Pakistan’s most popular politician from returning to power in the elections on February 8.

The key to covert operations of course is that they are secret and hence deniable by the U.S. government. Even when the evidence comes to light through whistleblowers or leaks, as it very often does, the U.S. government rejects the authenticity of the evidence and the mainstream media generally ignore the story because it contradicts the official narrative. Because editors at these mainstream outlets don’t want to peddle in “conspiracy theories,” or are simply happy to be the mouthpieces for officialdom, they give the U.S. government a very wide berth for actual regime-change conspiracies.

Covert regime change by the U.S. is shockingly routine. One authoritative study by Boston University professor Lindsay O’Rourke counts 64 covert regime change operations by the U.S. during the Cold War (1947 and 1989), and in fact the number was far larger because she chose to count repeated attempts within one country as a single extended episode. Since then, U.S. regime change operations have remained frequent, such as when President Barrack Obama tasked the CIA (Operation Timber Sycamore) with overthrowing Syria’s President Bashar al-Assad. That covert operation remained secret until several years after the operation, and even then, was hardly covered by the mainstream media.

From the U.S. perspective, “neutral” is a fighting word.

All of this brings us to Pakistan, another case where evidence points strongly to U.S.-led regime change. In this case, the U.S. desired to bring down the government of Prime Minister Imran Khan, the charismatic, talented, and hugely popular leader in Pakistan, renowned both for his world-leading cricket mastery and for his common touch with the people. His popularity, independence, and enormous talents make him a prime target of the U.S., which frets about popular leaders who don’t fall into line with U.S. policy.

Imran Khan’s “sin” was to be too cooperative with Russian President Vladimir Putin and Chinese President Xi Jinping, while also seeking normal relations with the United States. The great mantra of U.S. foreign policy, and the activating principle of the CIA, is that a foreign leader is “either with us or against us.” Leaders who try to be neutral amongst the great powers are at dire risk of losing their positions, or even their lives, at U.S. instigation, since the U.S. does not accept neutrality. Leaders seeking neutrality dating back to Patrice Lumumba (Zaire), Norodom Sihanouk (Cambodia), Viktor Yanukovych (Ukraine), and many others, have been toppled with the not-so-hidden-hand of the U.S. government.

Like many leaders in the developing world, Khan does not want to break relations with either the U.S. or Russia over the Ukraine War. By sheer coincidence of prior scheduling, Khan happened to be in Moscow to meet Putin on the day that Russia launched the special military operation (February 24, 2022). From the start, Khan advocated that the conflict in Ukraine should be settled at the negotiating table rather than on the battlefield. The U.S. and E.U. arm-twisted foreign leaders including Khan to fall into line against Putin and to support Western sanctions against Russia, yet Khan resisted.

Khan probably sealed his fate on March 6 when he held a large rally in northern Pakistan. At the rally, he berated the West, and especially 22 EU ambassadors, for pressuring him to condemn Russia at a vote in the United Nations. He also excoriated NATO’s war against terror in next-door Afghanistan as having been utterly devastating to Pakistan, with no acknowledgment, respect, or appreciation for Pakistan’s suffering.

[Khan’s] popularity, independence, and enormous talents make him a prime target of the U.S., which frets about popular leaders who don’t fall into line with U.S. policy.

Khan told the cheering crowds, “EU ambassadors wrote a letter to us asking us to condemn and vote against Russia… What do you think of us? Are we your slaves … that whatever you say, we will do?” He added, “We are friends with Russia, and we are also friends with America; we are friends with China and with Europe; we are not in any camp. Pakistan would remain neutral and work with those trying to end the war in Ukraine.”

From the U.S. perspective, “neutral” is a fighting word. The grim follow-up for Khan was revealed in August 2023 by investigative reporters at The Intercept. Just one day after Khan’s rally, Assistant Secretary of State for the Bureau of South and Central Asian Affairs Donald Lu met in Washington with Pakistan’s Ambassador to the U.S., Asad Majeed Khan. Following the meeting, Ambassador Khan sent a secret cable (a “cypher”) back to Islamabad, which was then leaked to The Intercept by a Pakistani military official.

The cable recounts how Assistant Secretary Lu berated Prime Minister Khan for his neutral stance. The cable quotes Lu as saying that “people here and in Europe are quite concerned about why Pakistan is taking such an aggressively neutral position (on Ukraine), if such a position is even possible. It does not seem such a neutral stand to us.”

Lu then conveyed the bottom line to Ambassador Khan. “I think if the no-confidence vote against the Prime Minister succeeds, all will be forgiven in Washington because the Russia visit is being looked at as a decision by the Prime Minister. Otherwise, I think it will be tough going ahead.”

Five weeks later on April 10, with the U.S. blunt threat hanging over the powerful Pakistani military, and with the military’s hold over the Pakistani parliament, the Parliament ousted Khan in a no-confidence vote. Within weeks, the new government followed with brazenly manufactured charges of corruption against Khan, to put him under arrest and prevent his return to power. In utterly Orwellian turn, when Khan made known the existence of the diplomatic cable that revealed America’s role in his ouster, the new government charged Khan with espionage. He has now been convicted on these charges to an unconscionable 10 years, with the U.S. government remaining silent on this outrage.

When asked about Khan’s conviction, the State Department had the following to say: “It’s a matter for the Pakistani courts.” Such an answer is a vivid example of how U.S.-led regime change works. The State Department supports Khan’s imprisonment over Khan’s public revelation of U.S. actions.

Pakistan will therefore hold elections on February 8 with its most popular democratic leader in prison and with Khan’s party the subject of relentless attacks, political murders, media blackouts, and other heavy-handed repression. In all of this, the U.S. government is utterly complicit. So much for America’s “democratic” values. The U.S. government has gotten its way for now—and has deeply destabilized a nuclear-armed nation of 240 million people. Only Khan’s release from prison and his participation in the upcoming election could restore stability.

*****

1 Jeffrey D. Sachs is a University professor and Director of the Center for Sustainable Development at Columbia University, where he directed The Earth Institute from 2002 until 2016. He is also President of the UN Sustainable Development Solutions Network and a commissioner of the UN Broadband Commission for Development. He has been advisor to three United Nations Secretaries-General, and currently serves as an SDG Advocate under Secretary-General Antonio Guterres. Sachs is the author, most recently, of “A New Foreign Policy: Beyond American Exceptionalism” (2020). Other books include: “Building the New American Economy: Smart, Fair, and Sustainable” (2017) and “The Age of Sustainable Development,” (2015) with Ban Ki-moon.

2 The NATO invasion of Afghanistan was illegal. There was no UN mandate. The UN resolutions did not expressly allow an aggressive approach. NATO did too little to reach a diplomatic solution. The claim of self-defense is deeply contentious.

Bezwijkt het Europese project onder de tegenstellingen?

Das Brandenburger Tor in Berlin. Fotografie: Thomas Wolf, http://www.foto-tw.de / Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0.

*****

Eén op de drie Europeanen is gewonnen voor autoritair populisme. Die strekking heeft de verworvenheden van de Europese welvaartsstaat in het vizier. Het voortbestaan van de EU staat ter discussie.

“Hoe nu verder?”, zo beëindigde de als Europakenner te boek staande Gentse politicoloog Hendrik Vos zijn lezing op 8 januari aan de Seniorenuniversiteit Hasselt. Die lezing ging over de wordingsgeschiedenis van de EU. In zijn antwoord beperkte hij zich tot het integratieproces, waarvan we weten dat dat eerder horizontaal dan verticaal is verlopen: “Ik weet het niet. Het zal een proces van vallen en opstaan blijven. Dat is nu eenmaal inherent aan ons systeem. Een dictatuur zoals die van Poetin en China werkt sneller. Dat is ook een model. Maar bij ons heeft niet één iemand het voor het zeggen. Wij werken met compromissen, en dat werkt nu eenmaal traag”. Dus bleef het bij anekdotes rond de belangrijkste mijlpalen in het Europese project en kon er zelfs een begin van een SWOT-analyse niet van af.

Sociale zekerheid

In mijn antwoord op Vos’ retorische vraag “Hoe nu verder?” wees ik op het groeiende nationalisme en stelde ik het voortbestaan van de EU in vraag. Het eigenbelang krijgt voorrang op het enthousiasme voor de Unie, zo stelde ik. Welnu, nationalisme is niet nieuw in Europa. Terwijl in 2019 bijna 27% van de Europese kiezers stemde voor een autoritaire populistische partij¹, is de aanhang bij rechts in 2022 toegenomen tot 32%. Begin de jaren 0 was dat nog 20% en begin de jaren 90 12%. De groei van rechts in Europa ligt in het verlengde van de kritiek op de welvaartsstaat van het neoliberale gedachtegoed van Ronald Reagan in de Verenigde Staten en Margaret Thatcher in Groot-Brittannië. Sinds de jaren 80 was in de meeste Europese landen de sociale zekerheid geleidelijk een verworven recht geworden.²

Donald Trump heeft het mondiaal herlevend fascisme verder aangewakkerd. Hij was het product van veertig jaar verrechtsing van Amerika, Europa en de rest van de wereld.

De verrechtsing in Europa kreeg ruim baan toen het linkse gedachtegoed oude idealen losliet en de linkse elite zich gewonnen gaf aan neoliberale economische principes. De verrechtsing van de samenleving is eigenlijk een wereldwijd fenomeen. Donald Trump heeft het mondiaal herlevend fascisme verder aangewakkerd. Hij was het product van veertig jaar verrechtsing van Amerika, Europa en de rest van de wereld. De nieuwe rechtse politiek kreeg gestalte door een samensmelting van conservatief, christelijk, etnocentrisch nationalisme met extreem neoliberaal kapitalisme. In het America First van Trump ging het soms duidelijk richting fascisme. Trumps opzwepende tweets gericht aan extreemrechtse straatbendes zijn daar een goed voorbeeld van.³

Extreemrechts

Ook anderen stellen zich de vraag of het einde van de Unie niet in zicht is. In een lang essay wijst de Amerikaanse auteur en directeur van de progressieve Amerikaanse ‘denktank zonder muren’ Foreign Policy in Focus John Feffer erop dat extreemrechts bij de Europese parlementsverkiezingen in juni het grootste blok zou kunnen gaan vormen. Zo’n scenario zou de ambities van de Hongaarse premier Viktor Orbán kunnen voeden en in de kaart spelen van het Kremlin. Dat probeert de Europese eenheid te ondermijnen en daarmee het Westen te verdelen. De Russische betrekkingen met extreemrechtse Europese politieke partijen zoals de Italiaanse Lega Nord en de Oostenrijkse Vrijheidspartij FPÖ moeten chaos zaaien in de Europese politiek, aldus Feffer.

Zo’n scenario zou de ambities van de Hongaarse premier Viktor Orbán kunnen voeden en in de kaart spelen van het Kremlin. Dat probeert de Europese eenheid te ondermijnen en daarmee het Westen te verdelen.

In het verleden was extreemrechts verdeeld over de vraag of een exit-strategie in Brexit-stijl eerder steun verdiende dan blijven proberen de Unie van binnenuit de veranderen. Feffer denkt dat dat debat beslecht is. De focus is op fundamentele hervorming van het beleid. Extreemrechts heeft zich verenigd rond twee dossiers: migratie en de groene energietransitie. Het kreeg de wind in de zeilen met de complottheorie dat immigranten van plan waren de inheemse bevolking te vervangen. En de Green Deal, het Europese milieubeleid, vergt omvangrijke investeringen en is daarmee voor extreemrechts elitair. Het ziet de uitfasering van fossiele brandstoffen als een bedreiging voor traditionele gezinswaarden, regionale identiteit en nationale soevereiniteit.

Europese idealen

De oorlog in Oekraïne, het uitzicht voor dat land op het EU-lidmaatschap, de strijd rond de Europese Green Deal en het debat rond asiel en migratie zijn dossiers die de aandacht afleiden van de essentie: de precaire toekomst van de Europese idealen. Extreemrechts beoogt de transformatie van de Europese identiteit. Vandaag staat Europa voor modern sociaal beleid waar zelfs rechtse partijen niet aan willen afdoen. De Unie kan bogen op een degelijk beleid rond groene energietransitie. De LGBTQ-gemeenschap krijgt er alle ruimte. De EU blijft aanlokkelijk voor kandidaat-leden die willen ontsnappen aan autocratie en armoede. Zelfs Amerikaanse progressieven zijn jaloers op het Europese gezondheidszorg- en industriebeleid en op de milieuregelgeving. Allemaal verworvenheden die extreemrechts in het vizier heeft.

Feffer meent dat een rechts-extremistische rebellie in Brussel het einde van Europa zou betekenen, het einde van de sociale verzorgingsstaat, van economische solidariteit en van de Europese voortrekkersrol in het klimaatdebat. De oostgrens van Europa, grenzend aan Rusland, lijkt in zijn visie een zone te worden van onstabiele, verdeelde, onsamenhangende ‘natiestaten’, die niet in aanmerking komen voor het EU-lidmaatschap. Zonder een krachtig authentiek links zal rechts blijven pogen de Europese sociale zekerheid uit te kleden. Dat is ook de agenda van extreemrechts in de VS, zo besluit Feffer zijn interessante essay.

Zonder een krachtig authentiek links zal rechts blijven pogen de Europese sociale zekerheid uit te kleden.

De verrechtsing van de traditionele linkse partijen mag dan het aantreden van nieuwe authentiek linkse partijen als de SP in Nederland en de Vlaamse PVDA en zijn Waalse zusterpartij Parti du Travail (PTB) hebben ingeluid⁴, links is hoegenaamd niet opgewassen tegen de verrechtsing van de samenleving en de daarmee gepaard gaande antidemocratische tendenzen. ‘Geen geld voor Hongarije én geen stemrecht meer in EU? Geduld van Europees Parlement met Viktor Orbán is op’, zo bloklettert Rob Heirbaut op de website van de Vlaamse publieke omroep VRT. Het Europees Parlement roept de Europese Commissie op geen Europese subsidies uit te keren aan Hongarije en vraagt de 26 andere EU-lidstaten ook om te bekijken of ze het stemrecht van het land kunnen afnemen, zo klinkt het.

Sabotagetactieken

Maar waarom de weigering van de Hongaarse premier Viktor Orbán om een steunpakket van €50 miljard voor Oekraïne goed te keuren veel kwaad bloed zet, maakt Heirbaut niet duidelijk. De Raad besluit immers met eenparigheid van stemmen. Het is Orbáns goede recht om tegen te stemmen. Al wat hij doet is vragen de gelden niet voor vier jaar ineens uit te keren, maar jaar per jaar.⁵ Heirbaut is doorgaans zeer goed geïnformeerd. Waarom maakt hij dan geen melding van de geheime plannen van de Raad om sabotagetactieken in te zetten tegen Hongarije? Een permanente blokkering van fondsen voor Hongarije zou de financiële markten schrik moeten aanjagen en de Hongaarse munt doen instorten.⁶

Als er al een manier wordt gevonden om Hongarije uit de EU te zetten, dan zouden andere landen kunnen volgen.

Dat de EU als straf voor een tegenstem een plan beraamt om een financiële crisis en bankstormloop uit te lokken in Hongarije, is tekenend voor het democratisch deficit van het Europese project. Gewezen Belgisch minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) gaat in een tweet zelfs zover om te spreken van een open oorlog in de EU. Hij vraagt zich ongegeneerd af of ‘een land als Hongarije behouden [kan] worden als lid van de EU’. Als er al een manier wordt gevonden om Hongarije uit de EU te zetten, dan zouden andere landen kunnen volgen. Het is geen geheim dat de Visegrád-landen⁷ grote problemen hebben met het recente Europese migratiepact.

Bezwijkt de Europese Unie onder tegenstellingen over migratie, milieubeleid, sociale verworvenheden, Oekraïnebeleid of gebrek aan democratie? De toekomst zal het leren.

*****

1 Lookman, Paul, De wereld na Trump en Merkel. Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht, Geopolitiek in context, Koersel, 2021, p. 149.

2 Ibid., p. 150.

3 Ibid., p. 151.

4 Ibid., p. 150.

5 Orbán speculeert erop dat het nieuwe Europese parlement dat na 1 juni aantreedt een ruk naar rechts maakt en elke verdere financiële steun aan Oekraïne verbiedt.

6 Het pikante aan dit bericht is dat het uitlekt op een moment waarop België voorzitter is van de Raad van de Europese Unie en gewezen Belgisch eerste minister Charles Michel voorzitter van de Europese Raad. Of, en in welke mate, de Belgische regering heeft meegewerkt aan de totstandkoming van het sabotageplan is niet bekend.

7 Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije vormen samen de Visegrád-groep. Na de val van de Berlijnse Muur werden ze door de EU met open armen ontvangen. Vandaag zien West-Europese landen ze veelal als sta-in-de-weg.